آیت الله مجتهدی تهرانی (ره) در شرح دعای روز اول ماه مبارك رمضان آورده است:
* اقسام روزه
اللَّهُمَّ اجْعَلْ صِیَامِی فِیهِ صِیَامَ الصَّائِمِینَ
خدایا روزه مرا روزه صائمین قرار بده ؛ صائمین چه كسانی هستند ؟
سه نوع روزه داریم؛ روزه عام، روزه خاص، روزه خاص الخاص
روزه عام: همان روزه ای است كه عموم مردم می گیرند؛ نمی خورند و نمی آشامند، ولی متاسفانه به نامحرم هم نگاه می كند؛ گناه هم می كند؛ حجابش را هم مراعات نمی كند . بنابراین روزه عام روزه ای هست كه انسان تنها از اموری كه روزه را باطل می‌كند خودداری می‌نماید.
روزه خاص: روزهای است كه روزه‌دار علاوه بر اینكه از خوردن و آشامیدن خودداری می كند اعضاء و جوارحش هم روزه دارد؛ چشمش را هم از معصیت می بندد؛ سحر كه روزه می‌گیرد نیت می‌كند كه خدایا من همه اعضا و جوارحم روزه است؛ گوشم غیبت نمی شنود، زبانم غیبت نمی كند و … این روزه خاص است.
در حدیث است كه وقتی روزه می‌گیری باید گوش تو هم روزه باشد - از گناهان مربوط به گوش مثل گوش دادن به غیبت و… - جدا پرهیز كنید، چشمت هم باید روزه باشد، پوستت هم باید روزه باشد؛ موی سرت هم باید روزه داشته باشد؛ خانم ها باید حجابشان را رعایت كنند این نكته را باید توجه داشته باشیم كه تعیین حدود حجاب بر عهده مرجع تقلید است نه رییس جمهور، رییس مجلس و یا هر مسوول دیگری، بانوان باید مرز حجاب خود را از مرجع تقلیدشان بپرسند مراجع تقلید اسلام‌شناس هستند و هر كسی نمی‌تواند خودش در مسایل دینی رای دهد.
روزه خاص الخاص: این روزه، روزهای هست كه غیر از خدا هیچ چیز دیگری در دل روزه‌دار نباشد ؛
ای یك دله صد دله ؛دل یك دله كن
مهر دگران را ز دل خود یله كن
اگر در ماه رمضان همه كار ها برای خدا باشد ؛ روزه خاص الخاص تحقق می یابد و از این رو در دعا از خدا می خواهی ‘اللَّهُمَّ اجْعَلْ صِیَامِی فِیهِ صِیَامَ الصَّائِمِینَ’ یعنی خداوندا روزه مرا روزه خاص الخاص قرار بده.
*فرودگاه ایمان را برای نزول ملائكه باز نگه داریم
باید دل‌های خود را برای خدا خالی كنیم، ملائكه شب احیاء فرود می‌آیند، ولی فرودگاه دلمان را پیدا نمی‌كنند؛ تعلقات به مال، زن، بچه و دنیا جایی برای نزول ملائكه باقی نگذاشته است دل اگر خالی باشد آن وقت ‘تنزل الملائكة و الروح’ تحقق می‌یابد و اگر این گونه نباشد ملائكه در شب احیاء بر دل شما فرود نمی آیند؛ در ماه رمضان كاری بكنیم كه جا برای نزول ملائكه داشته باشیم.
مرحوم میرزا جواد ملكی تبریزی راجع به شرایط روزه صحیح چنین گفته است:
در روایات آمده است: ‘غیبت، دروغ، نگاه -حرام- پیدرپی، دشنام دادن و ظلم - كم باشد یا زیاد - باعث باطل شدن روزه می‌شود و روزه، فقط خودداری از خوردنی و آشامیدنی نیست، هنگام روزه گوش، چشم، زبان و … باید روزه بگیرند. دست و پایت را نگهدار و بسیار سكوت كن مگر از خیر. و با نوكرت رفق و مدارا نما. از جدال و آزار رساندن به نوكر خودداری كن و وقار روزه را داشته باش و وقتی روزهای با زمانی كه روزه نیستی باید با هم فرق داشته باشند.’
رسول خدا (ص) فرمودند: ‘آسانترین چیزی كه خداوند در روزه بر روزه‌دار واجب نموده، خودداری از خوردنی و آشامیدنی است.’ فقها به صحت روزه بعضی از آنها فتوا دادهاند. جمع بین روایات بالا با روایتی كه از رسول اكرم (ص) وارد شده و سخن فقها در این است كه بگوییم، منظور از صحت در احادیث فوق این است كه ‘چنین روزهای مورد قبول خداوند است’ و منظور از صحت در كلام فقها این است كه ‘چنین روزهای قضای آن را ساقط می‌كند.’
خلاصه اینكه روزه صحیح و كاملی كه خدا برای كامل كردن روزه‌دار مقرر فرموده، قطعا شامل خودداری اعضای بدن از گناه میباشد و روزه كامل تر این است كه علاوه بر آن، قلب را از یاد غیر خدا باز داشته و از هر چه غیر اوست روزه بگیرد. هنگامی كه انسان ماهیت روزه، درجات و فلسفه تشریع آن را فهمید، ناچار باید از هر گناه و حرامی، به خاطر قبول روزهاش خودداری كند.
و الا مسوول بوده و به خاطر اینكه اعضای بدنش روزه نگرفتهاند، مجازات می‌شود و ساقط شدن قضای روزه به این معنا نیست كه انسان را در روز قیامت از مجازات نجات دهد. ‘ترجمهالمراقبات ص 210′
*ویژگی قائمین
‘وَ قِیَامِی فِیهِ قِیَامَ الْقَائِمِینَ’
خدایا در ماه رمضان قیام مرا قیام قائمین قرار بده ؛ یعنی شب كه نماز شب می خوانم، قیامم قیام قائمین باشد، قائمین آنهایی هستند كه در نماز از خوف خدا گریه و زاری می كنند
*نماز شب شیخ عباس قمی
حاج میرزا علی محدث زاده پسر بزرگ شیخ عباس قمی (ره) نقل می كرد: پدرم وقتی نماز شب می خواند آن طور از خوف خدا گریه می كرد كه ما از صدای گریه ایشان از خواب می پریدیم.
باید نماز ، نمازی باشد كه از روی عشق باشد؛ چرا كه خروس هم نماز شب می خواند، ولی عشق ندارد لذا شاعر گفته:
ای مرغ سحر عشق ز پروانه بیاموز
كان سوخته را جان شد و آواز نیامد
‘قیام ما را قیام قائمین قرار بده’؛ یعنی نماز مرا نماز عاشقانه قرار بده ؛ برای نماز شب از خواب باید بپریم نه اینكه ساعت كوك كنیم تا بیدار شویم.
*از غفلت بپرهیزیم
‘وَ نَبِّهْنِی فِیهِ عَنْ نَوْمَةِ الْغَافِلِینَ’
و در این روز اول ماه رمضان مرا از خواب غفلت بیدار بكن ؛ این هم دعای خوبی است، گناه نكنیم هر لحظه ممكن است مرگ از راه برسد مثلا فلان آقای فروشنده دارد آب توی شیر می ریزد، یك مرتبه سكته می كند، مرگ كه خبر نمی كند و اینها غفلت است.
‘وَ هَبْ لِی جُرْمِی فِیهِ یَا إِلَهَ الْعَالَمِینَ وَ اعْفُ عَنِّی یَا عَافِیاً عَنِ الْمُجْرِمِینَ’
خدایا در این ماه رمضان مرا ببخش ای خدایی كه از گنهكاران می گذری
