سیمای حوزه

شهادت آیت الله حاج سید مصطفی خمینی (ره)
سید مصطفی در آذر 1309 شمسی، در قم متولد شد. و تحصیلات ابتدایی رادر مدرسه های «باقریه» و «سنایی» به پایان رساند. سپس، به تحصیل علوم اسلامی پرداخت و در سال 1330، سطح را به پایان رسانید و در درس خارج امام قدس سره و آیت الله بروجردی قدس سره حضور یافت و دیری نپایید كه به درجه ی اجتهاد رسید و از تقلید بی نیاز شد. از دیگر اساتید او در علوم اسلامی، علاّمه طباطبایی، آیات عظام داماد، شیخ مرتضی حائری، سید محمد باقر سلطانی، شهید صدوقی، حاج شیخ محمد جواد قزوینی و سید ابوالحسن قزوینی هستند.

دوران مبارزات

صفحات: 1· 2

تربیت مهدوی، ولایت گرا و امامت محور

از دیدگاه شیعه، مربیّان واقعی انسانها، پیامبران و امامان هستند و دیگران درصورتی در امر تعلیم و تربیت قدسی موفّق خواهند شد که از سیره و روش آنان، بهره بگیرند و آموزه ها و رهنمودهای آنان را چراغ راهنمای خود قرار دهند و از عنایات و توجّهات آنان برخوردار باشند. یکی از علّت های اصلی هدایت و تربیت بشر در عصر ظهور، این است که مردم تحت تربیت خاص و مستقیم امام مهدی(عج) قرار خواهند گرفت و به دست الهی او، استعدادها و ظرفیت های اخلاقی و معنویشان شکوفا خواهد شد؛ همچنان که مردم صدر اسلام، به دست پیامبراکرم(ص) و عترت پاک او، تحت تعلیم و تربیت قدسی قرار گرفتند. در واقع، تعلیم و تربیتی که از مدار امامت و ولایت خارج باشد و از الگوها و چهارچوب های فکری و اخلاقی آن دور گردد، نمی تواند تأثیرات ماندگار و گران سنگی داشته باشد و در مدار و محور درست و الهی خود قرار گیرد. تربیت الهی و انسانی، آن است که از سرچشمه عصمت و حکمت سیراب گردد و منجر به بصیرت و معنویّت انسانها شود و این تنها در پرتو وجود انسان کامل و امامی عادل امکان پذیر است. امام خمینی(ره) در این باره می گوید:
«راجع به رسول خدا(ص) در قرآن کریم است که: «هوالَّذی بعث فی الأمِّیِّین رسولاً منهم یتلو علیهم آیاته و یزکِّیهم و یعلِّمهم الکتاب والحکمه»؛ انگیزه بعث را در این آیه شریف ذکر می فرماید که: «خدای تبارک و تعالی است که در بین این امیین و بی سوادها و کسانی که تربیت و تعلیم الهی نداشته اند، رسول فرستاده است تا اینکه آیات خدا را بر آنها قرائت کند و آنها را با قرائت قرآن و تربیت هایی که خود او شده است، در تعلیمات الهی، آنها را به مردم عرضه کند و تزکیه کند آنها را و تعلیم کند، بر آنها کتاب و حکمت را»، در این آیه نکات زیادی هست راجع به اهمیّت تربیت معلّم و اهمیّت تعلیم و تعلّم. با تعبیر «هوالَّذی» اوست که این کار را کرده است، کأنَّه یک مطلب با اهمیتی است که می فرماید: «هوالَّذی بعث» آن است که فرستاده است بین مردم، و همه عالم امّی هستند، حتی آنهایی که به حسب ظاهر درس هایی خوانده اند و به حسب ظاهر صنایعی را می دانند و مسائلی را اطلاع بر آن دارند؛ لکن همه آنها نسبت به آن تربیتی که از جانب خدا به وسیله انبیاء به آنها می شود، همه امّی هستند، همه در ضلال مبین هستند. تنها راه تربیت و تعلیم، راهی است که از ناحیه وحی و مربی همه عالم، ربّ العالمین، تنها راه، آن راهی است که از ناحیه حق تعالی ارائه می شود و آن تهذیبی است که با تربیت الهی به وسیله انبیاء، مردم آن تربیت را می شوند و آن علمی است که به وسیله انبیاء بر بشر عرضه می شود و آن علمی است که انسان را به کمال مطلوب خودش می رساند»(1).

صفحات: 1· 2

دوره یک روزه آموزش اتوماسیون اداری و نرم افزار جمع آوری آمار و اطلاعات سما جهت کاربران و رابطین آماری جدید مدارس علمیه خواهران برگزار گردید.

این دوره یک روزه با حضور کاربران مدارس شهرکرد، بروجن، لردگان، فارسان و مرکز تخصصی شهرکرد در مدیریت حوزه های علمیه خواهران استان چهارمحال و بختیاری برگزار شد.

در آغاز جلسه مدیر حوزه های علمیه خواهران استان، حجت الاسلام و المسلمین رحمانی ضمن تقدیر و تشکر از کاربران مدارس، حسن عملکرد مدارس را منوط به حسن عملکرد کاربران برشمردند و بر ارسال دقیق و به موقع نامه ها تأکید نمودند.

ایشان در ادامه بیان کردند که در امر دبیری و امور دبیر خانه ای سه مؤلفه نقش اساسی دارد که عبارتند از:

1-نظم در کار: در اموری همچون دریافت، ارسال، بایگانی و دسترسی به اطلاعات و نامه ها نظم در امور از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

2-اعتماد سازی: از آنجا که یکی از جرائم بزرگ در امر کتابت جعل سند است، مراقبت از اینکه هیچ نوشته ای جعل نشود، وظیفه ای است که از سوی مدیر مدرسه بر عهده شما گذاشته شده است.

3-هماهنگی: وظیفه هماهنگی در مجموعه بر عهده کاربران مدارس می باشد.

.

.

.

امام هادی علیه السّلام فرمودند:
مَنْ هانَتْ عَلَيْهِ نَفسُهُ فَلا تَأْمَنْ شَرَّهُ؛
هر كس قدر خودش را نداند (ودر نظر خودش بى مقدار باشد) از شرّش ايمن مباش.
[تحف العقول، ص 774.]

ابن شهر آشوب درباره امام هادى علیه‏ السلام گوید:
کامل ترین مردم از نظر خوشرویى، و صادق ترین آنان از جهت گفتار و با نمک ‏ترین آنها از نزدیک و کامل ترین آنها از دور، وقتى ساکت مى‏ شد شکوه وقار بر او سایه مى ‏افکند و زمانى که سخن مى‏ گفت، عظمت و جلوه ‏اش آشکار مى‏ باشد.

le="font-family: tahoma,arial,helvetica,sans-serif;">

Normal 0 false false false EN-US X-NONE FA yles DefLockedState="false” DefUnhideWhenUsed="true” DefSemiHidden="true” DefQFormat="false” DefPriority="99″ LatentStyleCount="267″> ideWhenUsed="false” QFormat="true” Name="heading 1″ />

normal; direction: ltr; unicode-bidi: embed;">

در مقاله حاضر نويسنده ضمن تشريح كاركردهاي انتظار و جايگاه انديشه مهدويت در دوران امام هادي(علیه السلام) به تلاش خلفاي عباسي براي انحصار اين تفكر در خانه خود و محدوديتهاي شديد آنان نسبت به حضرت هادي براي ممانعت از گسترش انديشه مهدويت در جامعه پرداخته است كه آن را از نظر مي گذرانيم.
كاركردهاي انتظار
انديشه مهدويت يكي از بنيادي ترين انديشه هاي اسلامي است كه كاركردهاي چندي دارد. هرچند نمونه هايي از اين دست در شرايع آسماني و وحياني و حتي اديان غيرتوحيدي وجود دارد ولي مسأله انتظار و ايجاد جامعه جهاني عدالت محور، در انديشه اسلامي از جايگاه ويژه اي برخوردار مي باشد.
مسأله انتظار دو كاركرد اساسي در حوزه زندگي فردي و اجتماعي بشريت دارد. كاركرد نفي گرايانه و اثبات گرايانه كه همانند توحيد وحياني از دو مؤلفه نفي و اثبات برخوردار مي باشد. در تفكر توحيدي همواره نفي در جايگاه مهمي قرار مي گيرد؛ زيرا نفي به معناي اين است كه وضعيت و يا موقعيت موجود، انتظارات را برآورده نمي سازد و در جست وجوي كمال با نفي موجوديت كنوني مي كوشد تا به موجوديتي برتر دست يابد. اگر نفي خدايان و هرگونه قدرتي در صحنه هستي شناسي و جهان بيني به معناي ناديده گرفتن وضعيت موجود است اثبات خداي يگانه به معناي دست يابي به كمال خواهد بود.
در عرصه زندگي نيز انسان همواره از وضعيت موجود ناراضي است و اين نارضايتي امر مطلوبي است اگر به معناي جست وجوي كمالي باشد كه ظاهراً مي تواند به آن دست يابد.
انتظار به معناي آن است كه شخص از وضعيت كنوني ناخشنود است و مي بايست وضعيت مطلوب تر و كمالي تر را انتظار داشت. از اين رو نفي حال به معناي تلاش براي دست يابي به وضعيتي برتر، امري سازنده و حركت زاست. هرگونه تلاش، زماني صورت مي گيرد كه شخص دريابد كه وضعيت كنوني، ناقص و يا در حكم نقص است و اميد آن دارد كه با كوششي درخور به موقعيتي دست يابد كه از آن برتر و كمالي تر است. اين گونه است كه انتظار به جاي آن كه عامل بازدارندگي و كم تحركي گردد عامل تحرك و حركت و تكامل مي شود.
عصر طلايي در انديشه هاي بشر
در انديشه هاي انساني همواره عصر طلايي، عصر گذشته است و انسان به هر طريقي مي گويد كه ديروز بهتر از امروز بوده و خواهد بود.
از اين رو در تاريخ بشريت عصر طلايي همواره گذشته اي است كه دست نيافتني و يا سخت دست يافتني مي نمايد.
اروپاييان عصر يوناني را عصر طلايي مي شمردند و رنسانس را به معناي بازگشت به آن عصر تعريف و عملياتي كردند. عصر طلايي مسلمانان(نه اسلام) عصر نبوي و يا خلفاي نخست اسلامي مي باشد و يا عصر عباسي به عنوان عصر طلايي تمدني اسلام مطرح مي شود. در ميان يهوديان نيز عصر طلايي، عصر داوودي و يا سليماني(علیه السلام) است. اين گونه است كه نگاه به گذشته همواره در تاريخ بشريت به عنوان عصر نمونه و برتر و طلايي مطرح است.
برخي از روان شناسان بر اين باورند كه ريشه اين باور را مي بايست در مسأله بهشت حضرت آدم(علیه السلام) و گناه نخستين و تبعيد و هبوط آدم از بهشت دانست. شايد خاطراتي كه آدم و حوا از بهشت براي فرزندان خويش بيان داشتند اين عصر طلايي را در ذهن انسان قرار داده كه در گذشته خويش، عصر طلايي را بجويد.
عصر طلايي در انديشه اسلامي
برخلاف اين باور عمومي، در فرهنگ ناب اسلامي، عصر طلايي به جاي نگاه به گذشته در آينده قرار دارد و انسان مي بايست آن عصر برتر و طلايي را در آينده جست وجو كند نه در گذشته؛ از اين روست كه مسأله مهدويت و جامعه جهاني و عدالت محور مهدوي به عنوان عصر طلايي مطرح مي شود.
از كاركردهاي اين تفكر و فرهنگ آن است كه انسان مسلمان به جاي آن كه به گذشته بنگرد و بر آن حسرت و افسوس خورد به آينده طلايي مي نگرد و به جاي آن كه از وضعيت نوميدكننده كنوني خسته شود و در غم و غصه گذشته به گوشه اي خزد و انگشت ندامت و پشيماني گزد به تلاش خويش ادامه مي دهد و اميد به زندگي برتر، وي را به تحرك و حركت وامي دارد. اين گونه است كه تفكر مهدويت و فرهنگ اسلامي تفكري تحرك زا و حركت آفرين و اميدپرور مي شود.
اين تفكر، كاركردهاي ديگري نيز دارد. در حوزه سياسي اين معنا را خواهد داشت كه نظام كنوني نظامي ناقص و غيرمطلوب است و بايد تلاش كرد تا آن را به سوي كمال تغيير جهت داد. اگر كمال در آينده است و اين آينده آن به آن و دم به دم مي آيد و مي رود پس مي بايست هر دم براي ارتقاي نظام كنوني و تغيير آن در راستاي كمال كوشيد و دست از تلاش برنداشت.
عصر امام هادي(علیه السلام) عصر مهدويت گرايي
زماني كه امام هادي(علیه السلام) متولد شد و پس از امام جواد(علیه السلام) ولايت و امامت امت را به دست گرفت، تفكر مهدويت به شدت در جامعه رو به افزايش بود. اين مسئله اختصاصي به شيعيان و علويان نداشت. از آن جايي كه عباسيان خود از بني هاشم بودند و تفكراتي مشابه تا عصر آغازين عباسي داشتند و بر اين باور بودند كه در زمانه اي، جور و ظلم و بي عدالتي افزايش مي يابد و از نسل نهم امام حسين(علیه السلام) شخصي همنام و هم كنيه حضرت پيامبر، زاده مي شود و به عنوان مهدي امت، حكومت جهان را در دست مي گيرد و نظام عدالت محور ولايي را ايجاد مي كند. اين تفكر در ميان اهل سنت نيز بخاطر وجود روايات بسياري از پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) وجود داشت.
در برخي از روايات، از امامي قريشي ياد مي شد و در برخي ديگر نيز از امامي هاشمي نسب سخن به ميان مي آمد. در برخي ديگر تصريح به فرزندي از فرزندان حسين(علیه السلام) شده بود و اين كه او فرزند حسن(علیه السلام) است. تركيب حسن و حسين در برخي از روايات گول زننده و از مقوله متشابهات بود. مراد از حسن در اين روايات حسن فرزند امام حسين(علیه السلام) بود ولي برخي بر اين باور شدند كه مراد، فرزندي از فرزندان امام حسن(علیه السلام) است. به هر حال آن چه ثابت بود و كسي درباره آن تشكيك نمي كرد مسئله ظهور امامي قريشي و هاشمي بود كه در هنگام ظلم و جور قيام مي كند و جامعه جهاني را در عدالت مديريت مي كند و ظلم را ريشه كن مي سازد و در آن زمان همه گنج هاي زمين آشكار مي شود و مردم آسايش و آرامش را در زمين تجربه مي كنند. اين همان حكومت صالحان است كه خداوند در قرآن بدان وعده داده و تفكر عصر طلايي را در آينده در اذهان مسلمانان پرورانده است.
تلاش عباسيان براي انحصار تفكر مهدويت
شيعيان و پيروان اهل بيت(علیه السلام) از ائمه به ويژه از امام باقر و امام صادق و امام رضا(علیه السلام) روايات بسياري به خاطر داشتند كه نظام ولايي مهدوي و حكومت عدالت محور وي را مطرح مي كرد. آنان به اميد ظهور و تولد آن حضرت روز شماري مي كردند. هر چه به نسل نهم از فرزندان امام حسين(علیه السلام) نزديك مي شدند اين تفكر تشديد مي شد.
در گذشته عباسيان براي اين كه مسئله را مديريت كنند كوشيدند يكي از خلفاي خويش را به نام المهدي غالب كنند و به مردم بباورانند كه مهدي از عباسيان و از همين نظام خلافت سلطنتي است؛ چه آنان هم قريشي هستند و هم هاشمي نسب مي باشند و اين كه خلافت پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در اختيار آنان قرار گرفت خود بيانگر آن است كه مهدي از نسل آنان است و همين حكومت و نظام است كه روزي جهاني مي شود. در عصر هارون الرشيد حكومتي نيمه جهاني آن روز تشكيل شده بود و همه در زير خلافت عباسي زندگي مي كردند پس بعيد نمي بود كه امام مهدي از همين حكومت و خاندان، زمام امور را به دست مي گيرد و جهان را مديريت مي كند. با شكست اين تفكر در ميان عباسيان به ويژه با فعاليت هاي امام موسي الكاظم و امام رضا(علیه السلام) و در تقابل قرار گرفتن نظام ولايي و نظام خلافت سلطنتي، تفكر ناب شيعي در زمينه ظهور و بروز كرد. روند رو به رشد تفكر مهدويت در جامعه آن روز كه ظلم و ستم در آن بيداد مي كرد، موجب شد تا خلافت سلطنتي عباسي در برابر چالش قرار گيرد. اگر تفكر نظام ولايي كه امام رضا آن را مطرح ساخت و به صورت عملي آن را در برابر خلافت عباسي قرار داد به نوعي مشروعيت سياسي و ديني حكومت خلافت سلطنتي را تضعيف كرده بود، تفكر مهدويت به نوعي ديگر اين مشروعيت را سست و بي بنياد مي كرد.
اگر مردم در انتظار زاده شدن مهدي موعود و حكومت و خلافت وي باشند، اين به معناي عدم مشروعيت نظام كنوني است كه با عنوان خلافت سلطنتي از سوي پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و مسئله قريشي بودن در رأس قدرت قرار گرفته بود.
حال اگر آن حضرت از ميان بني هاشم و آن نيز از تيره علوي است پس حكومت عباسي به زودي زوال مي يابد و به جاي آن حكومت علويان به شكل جهاني برپا مي شود. حضور اين تفكر كه به معني چيزي جز عدم مشروعيت نظام كنوني نبود. افزون بر اين كه تفكر مهدوي بيان مي كند كه آن حضرت در زمان اوج ظلم و ستم به قدرت مي رسد اگر اين گونه است بايد گفت كه دولت عباسي دولت ظلم است چون بر پايه روايات، آن حضرت به زودي زاده خواهد شد. آنان اين گونه تفسير و تبيين مي كردند كه زادن آن حضرت به معناي برپايي حكومت علوي و نفي سلطه هرگونه حكومت ديگري است كه به عنوان حكومت جور و باطل مطرح مي باشد.
تقابل عباسيان با تفكر مهدويت
عباسيان نمي توانستند با تفكر مهدويت از بنياد مخالفت كنند؛ زيرا زمان زيادي برپايه آن مردم را به دور حكومت خويش گرد آورده بودند. همان گونه كه آنان نمي توانستند فضيلت و برتري و حقانيت امام علي(علیه السلام) را نفي كنند و يا از امام حسين(علیه السلام) و قيام عاشورايي سخني به ميان نياورند؛ زيرا حكومت را به عنوان انتقام از قاتلان آن حضرت و دست يابي هاشميان به حق خود شروع كرده بودند. اكنون همين تفكر خود عاملي مهم در عدم مشروعيت ديني و سياسي آنان شده بود. اگر تفكر مهدويت راست است كه هست مي بايست آنان نظام جور و باطل باشند. بنابراين مي بايست به گونه اي جلوي تحقق نظام ولايي و حتي زاده شدن آن گوهر يگانه دهر را بگيرند. از اين رو همانند فرعون خواستند تا موسايي به دنيا نيايد كه حكومت فرعوني ايشان را نابود سازد.
هراس بني عباس از وجود امام هادي(علیه السلام)
بازداشت خانگي حضرت امام هادي(علیه السلام) و فرزندش امام حسن عسكري(علیه السلام) براي مهار تفكر مهدوي انجام نشد بلكه براي اين صورت گرفت كه هرگونه تحركي را كه نويد پديد آمدن كودكي مي داد از ميان بردارند. آنان خود به اين مسئله آگاه بودند كه حضرت مهدي(علیه السلام) فرزندي هاشمي و از فرزندان امام حسين(علیه السلام) است. از آن جايي كه پس از امام جواد(علیه السلام) تنها امام هادي(علیه السلام) بود كه از اين موقعيت برخوردار بود و لذا او را به سامره مي برند. سر من راي (سامره) در آن روزگار پادگان نظامي بود و عباسيان هر چند قدرتي نداشتند و اميران ترك و ايراني بودند كه در عمل حكومت مي كردند ولي تفكر مهدويت به شدت همه را هراسان كرده بود.
امام هادي(علیه السلام) با تشديد تفكر مهدويت، در عمل نظام خلافت سلطنتي را به چالش مي خواند و نظام ولايي را تبليغ مي كرد. آن حضرت(علیه السلام) اگر هم سخن نمي گفت ولي وجود او خود فرياد بلندي بود كه نظام ولايي را تأييد و نظام خلافت سلطنتي را تهديد مي كرد.
آثار بازداشت خانگي امام هادي(علیه السلام)
بازداشت خانگي و محروميت شيعيان از حضرت، دو كاركرد اساسي داشت كه دولت متوجه آن نبود؛ نخست آن كه باور نزديك شدن دولت عدالت محور جهاني را تشديد مي كرد و اميد تولد كودكي عدالت گستر را در دل مردمان خسته از جور و ظلم عباسيان و بي عدالتي ها و فقر و بي نوايي زنده مي ساخت. در حقيقت فرياد بي صدايي بود كه دولت را پريشان خواب مي كرد.
كاركرد ديگر بازداشت اين بود كه زمينه روحي براي مديريت سازماني جامعه شيعي با حضور وكيلان را فراهم مي آورد. در اين دوره همانند دوره هاي پيشين و به شكلي شديدتر وكيلان و نواب خاص بودند كه با تشكيلات منسجم، جامعه شيعي را مديريت مي كردند و امام تنها در امور مهم و حياتي به اشكال مختلف دخالت مي كرد. اين گونه بود كه بازداشت خانگي امام(علیه السلام) كمكي به ساماندهي منسجم تر براي عصر غيبت فراهم آورد.
امام هادي(علیه السلام) كه در 212 هجري قمري در روستايي در بصريا (روستايي از توابع مدينه) به دنيا آمد، زماني به امامت رسيد كه بيش از 8سال نداشت. وي در مدت امامت خويش كه 23سال طول كشيد همواره انديشه مهدويت و تفكر نظام ولايي را تبلغ مي كرد و به امر به معروف و نهي از منكر مي پرداخت. فعاليت هاي آن حضرت در مدينه و مكه موجب شد تا در حجاز از محبوبيت گسترده اي برخوردار گردد تا آن جايي كه واليان متوكل عباسي به صورت تهديد و هشدار باش به متوكل نامه نوشته و گوشزد كردند كه اگر دولت عباسي مي خواهد حجاز، بخشي از ولايت آنان باشد مي بايست هرچه زودتر امام علي بن محمد الهادي(علیه السلام) را از مدينه به سوي بغداد بيرون راند.
امامان(علیه السلام) در روزگار سخت دوره عباسيان به اين نتيجه رسيده بودند كه همواره خانه خود را از هرگونه مسايلي كه آنان را با حكومت درگير مي كند و بيانگر مخالفت هاي آنان با نظام خلافت سلطنتي است خالي نگه دارند. از اين رو هرگز اموالي را كه از سوي شيعيان و راه هاي ديگر مي آمد نزد خود نگه مي داشتند و آن را در اختيار وكيلان و نواب خويش مي گذاشتند.
يورش به خانه امام هادي (علیه السلام)
در زمان متوكل بارها به خانه حضرت هادي در مدينه و حتي در سامرا و معسكر هجوم بردند تا اسلحه و يا مواردي را كه نشان از توطئه ضد حكومت دارد به دست آورند ولي همواره شكست خورده و ناكام بازگشتند.
در گزارشي آمده است: مادر متوكل نسبت به مقام امام علي النقي(علیه السلام) اعتقادي به سزا داشت. روزي متوكل مريض شد و جراحتي پيدا كرد كه اطباء از علاجش درماندند. مادر متوكل نذر كرد اگر خليفه شفا يابد مال فراواني خدمت حضرت هادي(علیه السلام) هديه فرستد. در اين ميان به فتح بن خاقان كه از نزديكان متوكل بود گفت: يك نفر را بفرست كه از علي بن محمد درمان بخواهد شايد بهبودي يابد. وي كسي را خدمت آن حضرت فرستاد امام هادي فرمود: فلان دارو را بر جراحت او بگذاريد به اذن خدا بهبودي حاصل مي شود. چنين كردند، آن جراحت بهبودي يافت. مادر متوكل هزار دينار در يك كيسه چرمي سر به مهر خدمت امام هادي(علیه السلام) فرستاد. اتفاقا چند روزي از اين ماجرا نگذشته بود كه يكي از بدخواهان به متوكل خبر داد دينار فراواني در منزل علي بن محمد النقي ديده شده است. متوكل سعيد حاجب را به خانه آن حضرت فرستاد. آن مرد از بالاي بام با نردبان به خانه امام رفت. وقتي امام متوجه شد، فرمود همان جا باش چراغ بياورند تا آسيبي به تو نرسد. چراغي افروختند. آن مرد گويد: ديدم حضرت هادي به نماز شب مشغول است و بر روي سجاده نشسته. امام فرمود: خانه در اختيار توست. آن مرد خانه را تفتيش كرد. چيزي جز آن كيسه اي كه مادر متوكل به خانه امام فرستاده بود نيافت.
امام فرمود: زير حصير شمشيري است آن را با اين دو كيسه بردار و به نزد متوكل ببرد.
در گزارش تاريخي ديگر به اين مساله به گونه اي جالب پرداخته شده كه بيانگر ترس خلافت عباسي از وجود آن حضرت (علیه السلام) و آگاهي و هوشياري امام نسبت به حساسيت هاي دولت بود. امام همواره مي كوشيد حساسيت دولت را بر نيانگيزد و آنان را نسبت به شيعيان تحريك نكند؛ به ويژه كه تفكر مهدويت و افزايش فشار رواني اين تفكر، موجب شده بود كه دولت نسبت به هرگونه رفتار امام(علیه السلام) و شيعيان حساس شود. در اين گزارش آمده است: روزي به متوكل خبر دادند كه: «حضرت علي بن محمد در خانه خود اسلحه و اموال بسيار جمع كرده و كاغذهاي زيادي را شيعيان او، از اهل قم، براي او فرستاده اند». متوكل از اين خبر وحشت كرد و به سعيد حاجب كه از نزديكان او بود دستور داد تا بي خبر وارد خانه امام شود و به تفتيش بپردازد.
اين قبيل مراقبتها پيوسته -در مدت 20سال كه حضرت هادي(علیه السلام) در سامره بودند- وجود داشت و نيز نوشته اند: «متوكل عباسي سپاه خود را كه نود هزار تن از اتراك بودند و در سامرا اقامت داشتند امر كرد كه هر كدام توبره اسب خود را از گل سرخ پر كنند، و در ميان بيابان وسيعي، در موضعي روي هم بريزند. ايشان چنين كردند و آن همه به منزله كوهي بزرگ شد. اسم آن را تل «مخالي» نهادند آنگاه خليفه بر آن تل بالا رفت و حضرت امام علي النقي(علیه السلام) را نيز به آنجا طلبيد و گفت: شما را اينجا خواستم تا سپاهيان من را مشاهده كنيد. او از پيش امر كرده بود كه لشكريان با آرايشهاي نظامي و اسلحه تمام و كمال حاضر شوند، و غرض او آن بود كه شوكت و اقتدار خود را بنماياند، تا مبادا آن حضرت يا يكي از اهل بيت او اراده خروج بر او نكنند.»
در اين مدت 20سال زندگي امام هادي(علیه السلام) در سامرا، كارگزاران حكومت عباسي، مستقيم و غيرمستقيم، چشم مراقبت بر حوادث زندگي امام و رفت و آمدهايي كه در اقامتگاه امام (علیه السلام) مي شد، داشتند از جمله: «از حضور جماعتي از بني عباس، به هنگام فوت فرزند امام دهم، حضرت سيدمحمد- كه حرم مطهر وي در نزديكي سامرا (بلد) معروف و مزار است- ياد شده است. اين نكته نيز مي رساند كه افرادي از بستگان و مأموران خلافت، همواره به منزل امام سر مي زده اند.»
امام هادي (علیه السلام) با اين كه از هر سوي تحت مراقبت و بازداشت خانگي بوده، اما شاگرداني را تربيت كرد تا با حضور در مناطق مختلف جهان انديشه هاي شيعي و تفكر نظام ولايي و حكومت عدالت محور مهدوي را منتشر كنند. از جمله شاگردان به نام آن حضرت را مي توان به عبدالعظيم حسني مدفون در شهر ري اشاره كرد. وي افزون بر اين كه در همه جا به عنوان وكيل و نايب خاص حضور مي يافت تشكيلات ري و مازندران و عراق عجم را مديريت مي كرد و به همين جهت تحت پيگرد دولت عباسي قرار داشت و همواره در حال جنگ و گريز بود.
امام هادي(علیه السلام) از سال 143 تا زمان شهادت در سامرا در بازداشت بود. اين مدت كه از سوي بسياري از مورخان ذكر شده نشان مي دهد كه امام هادي(علیه السلام) بيش از 11سال در بازداشت خانگي بسر برده است.
هرچند كه برخي علت آن را نمامي ها و سخن چيني هاي واليان مدينه و مكه و يا دولت مردان وابسته در بغداد مي دانند ولي به نظر مي رسد كه ريشه اصلي بازداشت، تفكر مهدويت بوده است كه در جامعه ريشه داشته است. اين تفكر بيان مي داشت كه به زودي فرزندي از نسل امام حسين(علیه السلام) زاده خواهد شد كه حكومت جهاني عدالت محور را ايجاد و بر پا خواهد داشت. اين بدان معنا بود كه فرزندي كه به دنيا مي آيد فرزندي از فرزندان امام هادي(علیه السلام) است. از اين رو حضرت امام هادي(علیه السلام) و نيز فرزندش حسن عسكري در معسكر و در ميان پادگان نظامي سامرا در بازداشت خانگي بودند تا هرگونه حركات ايشان زيرنظر مستقيم نظاميان كاركشته باشد. اين بدان معناست كه آنان احساس خطري كه داشتند به جهت تفكر مهدويت و زاده شدن فرزندي موسي وش بوده است كه دولت عباسي را به عنوان دولت جور و ظلم سرنگون مي كرد. اين گونه است كه بازداشت آن حضرت به اين شكل همانند فرزندش ادامه مي يابد. چنين روش محدوديت ساز نسبت به ديگر امامان(علیه السلام) كم تر انجام مي شد. به ويژه كه امام حسن عسكري و پدرش امام هادي(علیه السلام) مي كوشيدند به جهت حساسيت دولت نسبت به ايشان به خاطر همان تفكر مهدويت از هرگونه عمل تحريك آميز خودداري كنند. از اين رو مي بايست فشار رواني تفكر مهدويت را عامل مهمي در بازداشت خانگي آن حضرت و فرزندش به شمار آورد هرچند كه براي ايجاد اين گونه محدوديت ها، نيازمند توجيه و بهانه بودند. بر اين اساس مي توان گفت كه نامه ها و بدخواهي ها، تنها به عنوان عامل مباشر و توجيهي نقش داشته است و آن چه موجب بازداشت آن حضرت و فرزندش در پادگان نظامي بود در حقيقت تفكر مهدويت بود.
امام هادي(علیه السلام) در حكومت منتصر كه بيش از شش ماه نيانجاميد و هم چنين مستعين و معتز عباسي در زندان و بازداشت به سر برد.
امام دهم، حضرت هادي(علیه السلام) در سال 254 هجري توسط معتزعباسي به وسيله زهر در حالي به شهادت رسيد كه فقط فرزندش امام حسن عسكري بر بالين او حاضر بود. آن حضرت در همان خانه اي كه در آن يازده سال زنداني و تحت نظر بود، سرانجام به خاك سپرده شد.

نویسنده: خلیل پور منصوری

امشب ای دل، مرا شب شادی است
در کف ما برات آزادی است
باب رحمت ز هر طرف شد باز
شب میلاد حضرت هادی(علیه السلام) است

ولادت با سعادت امام علی النقی، حضرت هادی علیه السلام بر تمامی خادمین مکتب اهل بیت مبارک باد.

شمه ای ازاخلاق امام هادی(علیه السلام)
پیشوایان معصوم علیهم السلام انسانهای کامل و برگزیده‏ای هستند که به عنوان الگوهای رفتاری و مشعلهای فروزان هدایت جامعه بشری از سوی خدا تعیین شده‏اند. گفتار و رفتار و خوی و منش آنان ترسیم «حیات طیبه‏» انسانی و وجودشان تبلور تمامی ارزشهای الهی است.
آنان - به تعبیر امام هادی علیه السلام - معدن رحمت، گنجینه داران دانش، نهایت‏بردباری و حلم، بنیانهای کرامت و ریشه‏های نیکان، خلاصه و برگزیده پیامبران، پیشوایان هدایت، چراغهای تاریکی‏ها، پرچمهای پرهیزگاری، نمونه‏های برتر و حجتهای خدا بر جهانیان هستند. (1)
بدون شک، ارتباط با چنین چهره‏هایی و پیروی از دستورها و رفتارشان، تنها راه دستیابی به کمال انسانیت و سعادت دو جهان است.
پیشوای دهم علیه السلام یکی از پیشتازان دانش و تقوا و کمال است که وجودش مظهر فضائل اخلاقی و کمالات نفسانی و الگوی حق جویان و ستم ستیزان است.
امام هادی پیوسته تحت نظر حکومت‏های جور بود و سعی می‏شد آن حضرت با پایگاههای مردمی و افراد جامعه تماس نداشته باشد، با این حال آن مقدار از فضائل اخلاقی که از او بروز کرده، دانشمندان و شرح حال نویسان و حتی دشمنان اهل بیت علیهم السلام را به تحسین و تمجید آن وجود الهی واداشته است. «ابوعبد الله جنیدی‏» می‏گوید:
«سوگند به خدا، او بهترین مردم روی زمین و برترین آفریده‏های الهی است. » (2)
«ابن حجر» در شرح حال آن حضرت می‏نویسد:
«و کان وارث ابیه علما و سخاء. » (3)
او در دانش و بخشش وارث پدرش بود.
«متوکل‏» در نامه‏ای که برای امام علیه السلام می‏نویسد خاطر نشان می‏کند:
«امیرالمؤمنین عارف به مقام شماست و حق خویشاوندی را نسبت‏به شما رعایت می‏کند و طبق آنچه مصلحت‏شما و خانواده‏تان می‏باشد عمل می‏کند». (4)
اینک به منظور سرمشق گرفتن از اخلاق کریمه و رفتار سازنده آن حضرت نمونه‏هایی را یادآور می‏شویم.

صفحات: 1· 2

ولایت معصومین

فقیهان نامدار شیعه برای پیامبر گرامی اسلام، علاوه بر ولایت تکوینی و مقامات بلند معنوی، معمولاً سه شأن و منصب تشریعی را ذکر کرده اند و آن سه منصب عبارتند از:
1. منصب نبوت و رسالت؛
2. منصب زعامت سیاسی و اجتماعی؛
3. منصب قضاوت و پایان دادن به خصومت.
شهید اول (قدس سره) جزء نخستین فقیهانی است که به این سه منصب اشاره کرده است. وی در این باره می نویسد:
«تصرف نبی (ص) گاهی از باب تبلیغ دین خداست و آن عبارت است از فتوا و گاهی از باب امامت و رهبری جامعه است؛ مانند جهاد و تصرف در اموال و گاهی از باب قضاوت است؛ مانند فصل خصومت میان دو مدعی از راه بینه یا قسم یا اقرار…».(1)
فاضل مقداد نیز همین سه منصب را برای پیامبر(ص) ذکر کرده است.(2) حضرت امام خمینی (قدس سره) این سه منصب پیامبر گرامی اسلام را بسیار جالب و جامع توضیح داده می نویسد:
«برای رسول خدا(ص) در رابطه با امت شئون و مناصبی است: یکی از آنها عبارت است از منصب نبوت و رسالت یعنی تبلیغ احکام الهی اعم از احکام وضعی و تکلیفی حتی ارش خدش (دیه خراش وارد کردن به بدن). دومین منصب، مقام سلطنت، ریاست و سیاست است؛ زیرا آن بزرگوار از جانب خداوند به عنوان سلطان تعیین شده و امت اسلامی رعیت او هستند، او اداره کننده شهرها و رئیس بندگان خداست و این مقام غیر از مقام رسالت و تبلیغ است؛ زیرا آن حضرت از آن جهت که فرستاده خداست، امر و نهی دارد و اگر در احکام خدا امر و نهی کند، در حقیقت، ارشاد به امر و نهی الهی است…؛ اما اگر رسول خدا از آن جهت که سلطان و مدیر جامعه است، امر و نهی کند، اطاعتش واجب است. سومین مقام پیامبر(ص) مقام قضاوت و حکومت شرعی است. آن گاه که مردم در حقی یا مالی اختلاف داشته باشند، چنانچه پیش آن حضرت، دعوا را مطرح سازند و ایشان بر اساس موازین قضایی، قضاوت کند، حکمش نافذ و تخلف از آن نارواست. نه از آن جهت که رئیس و سلطان است، بلکه از آن روی که قاضی و حاکم شرع است زیرا گاهی سلطان امارت و ریاست را به کسی و قضاوت را به دیگری واگذار می کند، بر مردم واجب است از امیر در امارت نه قضاوت و از قاضی در قضاوت، نه اوامر مدیریتی، پیروی کنند و گاهی نیز هر دو مقام را (امارت و قضاوت) برای یک نفر قرار می دهد…».(3)
امامان معصوم (ع) جز مقام تلقی وحی و ابلاغ آن (مقام رسالت)، دیگر مقامهای معنوی و تشریعی و شئون و اختیارات پیامبر(ص) را دارا می باشند و اطاعت آن بزرگواران مانند اطاعت پیامبر(ص) واجب است.
اصل سه منصب فوق، بی هیچ شک و تردیدی برای پیامبر (ص) و امامان معصوم (ع) ثابت است و لذا نیازی به استدلال ندارد.
ما برای رعایت اختصار در این مقدمه سه مسئله ذیل مربوط به شئون و اختیارات پیامبر اسلام (ص) و امامان معصوم (ع) را مختصری توضیح می دهیم:
1. ولایت تصرف در جان و مال مردم؛
2. ولایت در حوزه تشریع و قانون گذاری؛
3. وجوب اطاعت در اوامر شخصی و عرفی معصومان (ع).

ولایت تصرف در جان و مال مردم

صفحات: 1· 2

ولایت پدرانه ی امام

بسیاری از ما این حدیث رسول خدا (ص) را شنیده ایم که فرمود: « ان وعلی ابواه هذه الامه؛(1) من و علی پدران این امت هستیم. » براستی چرا پیامبر(ص) خود و حضرت علی(ع) را به پدر تشبیه کرد؟ آیا بعد عاطفی مد نظر بوده؟ یا بخاطر اینکه در مصالح ما حق تصمیم گیری و سرپرستی دارند؟
یکی از واژگانی که در این مسیر به ما کمک می کند واژه «ولی» است. “ولی” در لغت به معنای سرپرست است و والدین کسانی هستند که سرپرستی فرزندان را به عهده دارند. اگر به مفهوم ولایت، نظر بیندازیم امام به عنوان “ولی” باید قادر باشد هم به جامعه، نگاه کلان داشته باشد و هم برای هر فرد با توجه به استعداد و ظرفیتش، هدایت گری نماید تا بتواند در جایگاه پدر معرفی شود. پدری که غافل از حال درونی فرزند نبوده، ظرفیت ها و استعدادهایش را می داند و با توجه به آنها، مصالح و آینده ی فرزندش را برنامه ریزی می کند. اما آیا امام در همه لحظات زندگی، اعم از خوب و بد در کنارمان هست، تا بتوان نسبت به او احساس پدر واقعی را داشت؟
در پاسخ باید گفت: انسان دارای دو بعد روحی و جسمی است. بعد جسمانی دارای قالب بوده و در همه ی انسان ها از جمله امام شرایط یکسانی را دنبال می کند اما بعد روحانی انسان، قابلیت رشد و وسعت یافتن، تا مراتب بالایی را دارد مانند قدرت های برخی پیامبران(2) یا برخی از اولیای الهی.
برای انجام وظایف پدر معنوی لازم است که امام بتواند برای هدایت میلیاردها انسان همزمان با تصرف در امور جاری عالم هستی مصالح انسان ها را اجرا کند بدون اینکه اجرای این برنامه ها با هم تعارض داشته باشند.
در همین باره خوب است بدانیم سراسر عالم وجود که آفرینش خداست، نوریست که در قالب تاریک امکان، ریخته شده. این نور مطلق، که آغاز آفرینش و اول خلق خدا است، همان حقیقت نوری محمد(ص) و علی (ع) است، پیامبر (ص) فرمود: «اول ما خلق الله نوری» نخستین، آفریده خدا نور من است. »(3)
پس معلوم است که خلقت آن ها، خلقتی ویژه است که مایه ی چنین قدرتی است. و آن همان خلقت نوری آنهاست.
برای روشن شدن این مطلب سالنی تاریک را، با عده ای از جمعیت منتظر، برای مشاهده ی نمایش در نظر بگیرید. وقتی که صحنه با نور، روشن شد، علاوه بر اینکه صحنه ی نمایش، در چشم همه ی افراد حاضر، نقش می بندد و همه، همزمان می توانند، یک نسخه از این نمایش را، در چشم خود داشته و ببینند، تمام سالن از نور بهره برده و روشنی می گیرد. این سالن عرصه ی خلقت است. و این نور، نور خداست. وجود نور خدا، به امام این امکان را می دهد که علاوه بر اینکه در زندگی همه حضور داشته باشد، همه هستی در نگاه کلان نیز از او بهره ببرند بدون اینکه هیچ کدام از این بهره بردن ها با هم تداخل یا تزاحمی داشته باشند.
اما شاید بپرسید چگونه امکان دارد این همه وسعت روحی در قالب جسمی محدوده جا بگیرد برای جواب این سئوال به این روایت توجه کنید:
عبدالله دیصانی از هشام پرسید: تو پروردگاری داری؟ گفت: آری گفت: او قادر است؟ گفت: آری قادر و هم قاهر است گفت: می تواند تمام جهان را در تخم مرغی بگنجاند که نه تخم مرغ بزرگ شود و نه جهان کوچک؟ هشام گفت: مهلتم بده. هشام خدمت امام صادق(ع) رسید و عرض کرد: یابن رسول الله عبدالله دیصانی از من سؤالی کرده که در آن تکیه گاهی جز خدا و شما نباشد. حضرت فرمود: ای هشام چند حس داری؟ گفت: پنج حس، فرمود: کدام یک کوچکتر است! گفت باصره (یعنی چشم). فرمود: اندازه عضوی که در چشم می بینند چه قدر است؟ گفت اندازه یک عدس یا کوچکتر از آن پس فرمود: ای هشام به پیش رو و بالای سرت بنگر و بگو چه می بینی؟ گفت: آسمان و زمین و خانه ها و کاخ ها و بیابان ها و کوه ها و نهرها می بینم. امام (ع) فرمود آنکه توانست آنچه را تو می بینی در یک عدس یا کوچکتر از عدس در آورد می تواند جهان را، در تخم مرغ در آورد بی آنکه جهان کوچک و تخم مرغ بزرگ شود. (4)
نکته ی دیگری که در تمثیل امام به پدر نهفته شاید به این دلیل این باشد که خانواده خود را از هم می دانند، برای همین در انجام وظایفشان نسبت به همدیگر حس دلسوزی هم دارند، حسی که برایش اجر و مزدی نمی طلبند و فقط به این راضی هستند که با محبت پشت و پناه یکدیگرند، درست همین اجری که پیامبر از مسلمانان خواسته بود. اطاعت، بی محبت دوامی ندارد و در جایی به خستگی خواهد رسید فقط همین اطاعت همراه با عشق است که انسان را در راه مستقیم استوار نگه می دارد پس محبت و مودت است که مطیع و اطاعت شونده را چون خانواده، کنار هم نگه می دارد تا فرزندان بدون خستگی و دلزدگی از دین اطاعت کرده و به نتیجه ی مطلوب در تربیت برسند.
محبت به امام باعث می شود که چشم دل، به روی امام باز شود و امام در قلب هر فرد حضور ملموس داشته باشد. همین امر باعث می شود که حقیقت اسماء الهی برای هر کسی به صورت جداگانه تجلی کند و برنامه ای خاص برای تربیت او اجرا می شود بدون اینکه استفاده ی هر کس از این برنامه ها با دیگری تداخل و مزاحمتی داشته باشد.
در چنین تربیتی چشم دل، مطالبی فرا می گیرد که در هیچ دانشگاه و کتابی نمی تواند به آن برسد. گوش، علمی را می شنود که برای هدایت به آن نیاز دارد و چشم هر چه می بیند عبرت است و این گونه است که امام، جانشین خدا، در هدایت و تربیت است.
در مراحل تربیت نیز، برای اینکه انسان، فرصت تربیت و جبران اشتباه، استغفار و توبه را داشته باشد، باید با جانشین خدا مرتبط باشد تا در خانواده ی بزرگ دینی، مراتب رشد را طی کند. بنابراین انسان از دایره ولایت و سرپرستی پدرانه امام خارج نمی شود، و می تواند مطمئن باشد که امام سخنش را می شنود و همه جا حضور دارد و برای همه چون پدر، بلکه بالاتر از پدر است.

پی نوشت ها :

1. جامع احادیث الشیعه، ج 22، ص 736.
2. حضرت سلیمان حضرت عیسی و حضرت موسی و…
3. اصول الکافی، ترجمه کمره ای، ج 3: 666.
4. همان، ج 1، ص 102.

منبع :نشریه دوماهنامه امان، شماره 42.