سیمای حوزه

نمونه‏اى ديگر را از «محاسن» بيهقى، چنين نقل مى‏كند:
«مردى نيازمند، خدمت امام حسن مجتبى عليه‏السلام رسيد و نياز خويش را مطرح كرد. حضرت فرمود: برو و خواسته‏ات را روى كاغذى بنويس و پيش ما بياور، تا آن را بپردازيم. او رفت و نيازمندى‏اش را نوشت و آورد. حضرت دو برابر آن به وى بخشيد. يكى از همنشينان و اهل جلسه گفت: چه نامه پربركتى براى او بود اى پسر پيامبر! امام فرمود: بركت او بر ما بيشتر بود؛ چرا كه آن شخص، ما را اهل نيكى قرار داد. مگر نمى‏دانى كه نيكى و معروف، آن است كه بدون درخواستِ طرف، پرداخته شود؟ امّا وقتى كسى از تو درخواستى مى‏كند و به او عطا مى‏كنى، تو در مقابل آبرويى كه او از خودش در برابر تو ريخته است، عطا مى‏كنى؛ شايد او شب را تا صبح، بى تاب بوده و به خود مى‏پيچيده و بين بيم و اميد به سر مى‏برده و نمى‏دانسته كه آيا خواسته و نيازش ادا خواهد شد يا نه؟ با حالتى نگران و مردّد پيش تو آمده است. اگر تو در مقابل آبرويى كه او پيش تو ريخته است، به او چيزى بدهى، اهميّت كار او بيش از عطاى توست!»2
بارى… قضاياى آن حضرت هنگام شهادت اميرالمؤمنين عليه‏السلام ، برخورد او با ابن ملجم، خطبه‏اش پس از شهادت پدر، به خلافت رسيدن او و بيعت مردم با وى، نامه‏نگارى‏هايش با معاويه، گوشه‏هايى از مطاعن و ستم‏ها و انحرافات معاويه، حكّام و واليان گماشته از سوى معاويه و جرائم ارتكابى آنان، تلاش براى به خلافت رساندن يزيد از سوى معاويه، آماده شدن امام براى نبرد با معاويه و قضاياى منتهى به امضاى صلحنامه، از بخش‏هاى ديگر اين تحقيق ارزشمند است.
در بخشى از كتاب، به نقل‏هاى متعدّدى مى‏پردازد كه ديگران به حضرت مجتبى عليه‏السلام به خاطر صلحش با معاويه، ايراد و اعتراض داشتند و با تعابيرى تند و گاهى اهانت‏آميز با آن حضرت گفت و گو مى‏كردند و حضرت با منطق و مدارا پاسخ آنان را مى‏فرمود و به نامه‏هاى اعتراض آميزشان جواب مى‏نوشت و تسليم خود را نسبت به آنچه تقدير الهى است و تلاش خويش را براى جلوگيرى از ريخته شدن خون مردم بر سر منازعات حكومت و رياست، باز مى‏گفت. در ميان چهره‏هاى معترض، نام كسانى چون: سفيان بن ليلى، سليمان بن صرد، حجر بن عدى و على بن محمد همدانى ديده مى‏شود. پاسخ‏هاى امام هم گوناگون است و به تناسب سطح فكر مخاطب و زمينه‏هاى روحى او فرق مى‏كند.
موضع روشنگر امام نسبت به اذهان مردم و پيشگيرى از مسأله دار شدن آنان، در صحنه‏هاى مختلف تكرار مى‏شود و امام به خاطر مصالح مسلمين، تن به «صلح تحميلى» مى‏دهد، نه آنكه تسليم معاويه شده باشد.
پس از صلح، تلاش‏هاى معاويه براى كشاندن امام به صحنه‏هايى در جهت منافع حكومت اموى، بى‏نتيجه مى‏ماند. از جمله شواهد اين مسأله، درخواستى است كه معاويه از امام مى‏خواهد تا در فرونشاندن فتنه‏هاى ضدّ حكومت، همكارى كند و امام نمى‏پذيرد.
استاد مصطفوى به نقل از «كامل» ابن اثير مى‏نويسد:
«گروهى از خوارج در حدود پانصد نفر ـ كه از سپاه على عليه‏السلام جدا شده و در جنگ معاويه و على عليه‏السلام بى‏طرفى را برگزيده بودند ـ وقتى شنيدند امام حسن عليه‏السلام با معاويه صلح كرده و حكومت را به معاويه سپرده است؛ براى جنگ با معاويه مصمّم شدند. در حالى كه امام حسن عليه‏السلام از كوفه عازم مدينه بود، معاويه به آن حضرت نامه نوشت و از او خواست كه به جنگ با آن گروه بپردازد. در قادسيه، پيك معاويه به او رسيد. امام خواسته او را رد كرد و در جواب نوشت: «اگر جنگ با يكى از اهل قبله را برگزيده بودم، ابتدا با تو مى‏جنگيدم؛ در حالى كه من به خاطر مصلحت امّت و حفظ خون مردم، دست از جنگ كشيدم.»3
در فصول بعدى، قضايايى از دوران مسموميّت و بيمارى حضرت مجتبى عليه‏السلام و شهادت امام و وصاياى او مى‏آورد و به نقل از استيعاب، مروج الذهب، تاريخ الخلفاء، المقاتل و مستدرك حاكم، شهادت آن حضرت را با زهر و با دسيسه معاويه و همدستى اشعث و دخترش جُعده مى‏داند.
سپس به نقل از «البداية» و «عقد الفريد» جلوگيرى از دفن آن حضرت در جوار قبر جدّش رسول خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم و فتنه گرى كينه توزانه مروان بن حكم و دست به سلاح بردن بنى‏اميّه براى جنگ با بنى‏هاشم به خاطر اين مسأله را، نقل مى‏كند.
بحثى هم درباره همسران و فرزندان آن حضرت دارد.
در بخش پايانى نيز نمونه‏هايى از سخنان حكمت‏آميز، وصايا، نامه‏ها، خطبه‏ها و دعاهاى آن حضرت را نقل كرده است. به عنوان نمونه، حديثى را از آن حضرت به عنوان پايان بخش اين گشت و گذار در كتاب «الامام المجتبى» مى‏آوريم؛ وى در فصل 58 ضمن سخنان آن حضرت، از تهذيب ابن عساكر چنين نقل مى‏كند:
امام حسن مجتبى عليه‏السلام فرزندان و برادرزادگان خويش را جمع كرد و به آنان چنين سفارش نمود:
«يا بَنىَّ وَ بَنى اَخىّ! اِنَّكُم صِغارُ قَوْمٍ وَ يُوشَكُ اَنْ تَكُونُوا كِبارَ آخَرينَ، فَتَعَلَّمُوا الْعِلْمَ، فَمَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ مِنْكُمْ اَنْ يَرْوِيَهُ اَوْ يَحْفَظَهُ فَلْيَكْتُبْهُ وَ يَجْعَلْهُ فى بَيْتِهِ4؛ اى فرزندانم و برادرزادگانم! شما اكنون كوچك‏هاى قومى هستيد و اميد مى‏رود كه به زودى بزرگانِ قوم ديگر شويد؛ پس دانش بياموزيد. هركس از شما نتواند كه علم و دانش را روايت كند يا به خاطر بسپارد و حفظ كند، پس آن را بنويسد و در خانه‏اش نگه دارد.»

پي نوشت :

1. عقدالفريد، ج 3، ص 282.
2. محاسن، ص 55.
3. كامل، ج 3، ص 177.
4. تهذيب، ج 4، ص 219.

منبع: ماهنامه کوثر

صفحات: 1· 2