سیمای حوزه

همراه با معصومان در شب قدر

شب قدر در فرهنگ قرآن و روايات از جايگاه بس عظيمى برخوردار است تا آنجا كه شب قدر در قرآن برابر با هزار ماه دانسته شده، و شب نزول قرآن، و شب تعيين تقديرات يكسال و شب مبارك معرفى شده است.
و در روايات هم تعبيرات زيبايى از شب قدر آمده است، همچون شب بخشيده شدن گناهان و اينكه هر كس در آن شب بخشيده نشود، مورد نفرين خدا واقع مى‌شود.(1)
و پيامبر اكرم صلى‌الله‌عليه‌و‌آله فرمود: «مَنْ حُرِمَها فَقَدْ حُرِمَ الْخَيْرَ كُلَّهُ؛(2) هر كس از شب قدر محروم گردد، از تمام خيرات بى‌نصيب شده است.»
با توجّه به عظمت شب قدر جا دارد كه براى نحوه بهره‌گيرى و بهره‌بردارى بيشتر از فيضهاى معنوى آن، سيرى در سيره پيشوايان معصوم عليهم‌السلام در شب قدر داشته باشيم. باشد كه ره توشه‌هايى از آن برگيريم.
البته، اذعان داريم كه همه حالات معصومان عليهم‌السلام در اين شب با عظمت و ارتباطى كه با عالم بالا و ملكوت داشته و دارند، نه قابل درك و فهم غير معصومان است و نه در تاريخ انعكاس يافته است. آنچه بيان مى‌شود، فقط گوشه‌هايى از رفتارهاى ظاهرى آنان است، نه عمق و ژرفاى حالات آنها. پس آنچه در پيش رو داريد، گامى است در اين مسير.

صفحات: 1· 2

برترى شـب قـدر

قیلَ لاَِبى عَبْدِاللّه ِ علیه السلام: کَیْفَ تَکُونُ لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرا مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ؟ قالَ: أَلْعَمَلُ الصّالِحُ فیها خَیْرٌ مِنَ الْعَمَلِ فىأَلْفِ شَهْرٍ لَیْسَ فیها لَیْلَةُ الْقَدْرِ. [وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۲۵۶، ح ۲٫]

از امام صادق علیه السلام سؤال شد: چگونه شب قدر از هزار ماه بهتر است؟ حضرت فرمود: کار نیک در آن شب از کار در هزار ماه که در آنها شب قدر نباشد بهتر است.

*****

تقــدیر اعـمال

قالَ الصّادِق علیه السلام: أَلتَّـقْدیرُ فى لَیْلَةِ تِسْـعَةَ عَشَرَ وَ الاِْبْرامُ فى لَیْلَةِ اِحْدى وَ عِشْرینَ وَ الاِْمْضاءُ فى لَیْلَةِ ثَلاثٍ وَ عِشْرینَ. [وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۲۵۹٫]

امام صادق علیه السلام فرمود: بر آورد اعمال در شب نوزدهم انجام مى گیرد و تصویب آن در شب بیست و یکم و تنفیذ آن در شب بیست و سوّم.

******
احیــآء شب قـدر

عَنْ فُضَیلِ بْنِ یَسار قالَ: کانَ أَبُوجَعْفَرٍ علیه السلام اِذا کانَ لَیْلَةُ اِحْدى وَعِشْرینَ وَلَیْلَةُ ثَلاثٍ وَ عِشْرینَ أَخَذَ فى الدُّعاءِ حَتّى یَزُولَ اللَّیلُ فَاِذا زالَ اللَّیلُ صَلّى. [وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۲۶۰، ح ۴٫]

فُضیل بن یِسار گوید: امام باقر علیه السلام در شب بیست و یکم و بیست سوّم ماه رمضان مشغول دعا مى شد تا شب بسر آید و آنگاه که شب به پایان مى رسید، نماز صبح را مى خواند.

رمضان ماه رحمت

قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله وسلم : … وَ هُوَ شَـهْرٌ أَوَّلُهُ رَحْـمَةٌ وأَوْسَطُهُ مَغْفِرَةٌ وَاخِرُهُ عِتْقٌ مِنَ النّارِ. [بحار الانوار، ج ۹۳، ص ۳۴۲]

رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: «رمضـان» ماهى است که ابتـدایش رحمت است و میانه اش مغفرت و پایانش آزادى از آتش جهنم.

علی را «چه» کشت ؟!

شهادت امیرمومنان، حضرت علی علیه‌السلام، از دردناک‌ترین فجایعی است که در تاریخ بشر اتفاق افتاده است. او نه تنها برای شیعیان و مسلمانان، که برای تمام دل‌های حق‌طلب، عدالت‌خواه و جویای فضایل اخلاقی، اسطوره‌ای دوست‌داشتنی بوده و هست. برای همین است که همه جان‌های پاک، شیفته و سوگوار شهادت مظلومانه اوست و هنوز هم این پرسش در برابر قتل ناجوانمردانه او باقی است که چرا؟
بررسی و تحلیل فاجعه شهادت حضرت علی (علیه السّلام)، حداقل از دو زاویه قابل انجام است :
نخست آنکه بپرسیم او را چه کسی و چگونه کشت؟ مقدمات و آثار این حادثه چه بود؟
دیگر آنکه به دنبال یافتن «چرا»یی این اقدام ضدانسانی باشیم.
شیوه اول همان روش «تاریخ نقلی» است که در جای خود مفید و آموزنده است، اما نباید در آن متوقف ماند. باید به «تاریخ تحلیلی» هم‌رو آورد و فارغ از اینکه چه کسی مرتکب این فاجعه دهشت‌بار شده است، بررسی کرد که چرا چنین شد. پاسخ به این سؤال دوم است که از تکرار فاجعه جلوگیری می‌کند و مرگ علی (علیه السّلام) را مانند زندگی او برای ابدیت درس‌آموز و سزاوار اندیشیدن می‌کند. یکی از بزرگترین و اصیل‌ترین متفکرانی که در این باره اندیشیده است، استاد شهید مرتضی مطهری است و قصد ما در اینجا بازخوانی و مروری گذرا بر یافته‌های ایشان است. آن بزرگوار به مناسبت بحث «اسلام و نیازهای زمان» ضمن توجه به این تفاوت، آن را چنین مطرح کرده و پاسخ می‌دهد: «یک وقت می‌گوییم علی را که کشت و یک وقت می‌گوییم چه کشت؟ اگر بگوییم علی را که کشت؟ البته عبدالرحمن ابن‌ملجم، و اگر بگوییم علی را چه کشت، باید بگوییم جمود و خشک‌مغزی و خشکه مقدسی» (مجموعه شهید مطهری، ج21، ص 92).
این نکته‌ای است که به مناسبت‌های مختلف در کتاب‌های گوناگون شهید مطهری مورد توجه و تأکید قرار گرفته است. ایشان جمود فکری را مهم‌ترین تهدید برای جامعه و تفکر اسلامی می‌داند و بارها نسبت به تکرار آن هشدار داده است. از نظر وی خوارج و قاتلان علی علیه‌السلام تنها مصداقی از این خطر بزرگ هستند؛ نه تنها مصداق آن و بالاتر اینکه نشانه‌های حیات و حضور روحیه خوارج همواره وجود داشته و دارد. استاد مطهری در کتاب «جاذبه و دافعه علی (علیه السّلام)» می‌نویسد: «بحث از خارجی‌گری و خوارج به عنوان یک بحث مذهبی، بحثی بدون مورد و فاقد اثر است، زیرا امروز چنین مذهبی در جهان وجود ندارد. اما در عین حال بحث درباره خوارج و ماهیت کارشان برای ما و اجتماع ما‌ آموزنده است. زیرا مذهب خوارج هر چند منقرض شده است اما روحاً نمرده است؛ روح خارجی‌گری در پیکر بسیاری از ما حلول کرده است.»!! (مجموعه آثار، ج16، ص 333).

صفحات: 1· 2

خورشید معرفت که چو او آسمان نداشت

شد نقش بر زمین و توان فغان نداشت

عرش خدا به لرزه در آمد گه سجود

آنجا که خون فرق علی آشیان نداشت

شهادت امیرالمؤمنین، حضرت امام علی ^{علیه السلام} بر مدافعین و خادمین مکتب اهل بیت ^{علیهم السلام} تسلیت باد

فاطمه زهرا سرّ لیلة‌القدر

چکیده
در این نوشتار، سعی بر آن است نسبت و تعامل باطن و حقیقت وجود فاطمه زهرا علیهاالسلام با حقیقت وجود و باطن «لیلة القدر» مقایسه شود و در محورهای «تعیّن و تعیین اصل وجود» و «هندسه خلقت و شریعت»، بر ویژگی‌های اشتراکی و مشابهت‌های این دو آفریده عظیم تأکید گردد. در این مقاله، منزلت سه عالم «سرشت»، «سرنوشت» و «شخصیت حضرت فاطمه علیهاالسلام » با رویکردی تطبیقی بررسی می‌شود.

مقدّمه
معرفت به همه مؤلّفه‌های شخصیتِ برجسته و هستیِ شاخص و ممتازِ یگانه زنان در همه اعصار و امصار و در دو عالم پیدا و پنهان بسیار مشکل و معسور می‌نماید؛ چه اینکه از حیث «هویّت وجودی» ـ نه «ماهیت مفهومی» ـ و حقایق درون ذاتی، از باب «وَمَا مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقَامٌ مَّعْلُومٌ» (صافات: 164) تکرارناپذیر و همتانابردار و ادراک‌ناشدنی است؛ و هرچه از حیث وجودی، قوی‌تر، شدیدتر و کامل‌تر بوده و تجرّد بیشتری داشته باشد و به هستی محض قرب یابد مصداق «لایُدرِکُه بُعدُ الهِمَم و لایَنالُه غَوصُ الفِطَن»(2) خواهد شد که نه حکیم با ادراک حصولی و نه عارف با ادراک حضوری خویش، توان درک و معرفت به قلّه‌های بلند و منیع ذات و شخصیت وجودی او را ندارد و عرفانِ به آن انسان کامل هر آینه اعتراف به «جهل» و «عجز» از معرفت به حقیقت ذاتی اوست. اما راه ورود به بهشت ذات و جنّت وجود و هستی او نیز مسدود و بسته نیست، بلکه معرفت به مراتب و درجاتی از هستی و کمالات وجودی او ممکن و میسور است؛ یعنی اکتناه به ذات انسان کامل، که مظهری از «لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَی‌ءٌ»(شوری: 11) و «وَلَمْ یَکُن لَّهُ کُفُوا أَحَد» (توحید: 4) شده و جامع اسماء جمال و جلال الهی است و کون جامع، تا غیب و شهادت وجود مطلق و مضاف هستی را در خانه خویشتن به هم گِره زده، راه ورود به حقیقت ذاتش را بر روی نامحرمان و محرومان از تماشاگه راز مسدود می‌نماید و تنها محرمان دل در حرم وجود و حریم هستیِ تشبّه یافته به هستی مطلق و مطلق هستی او راه دارند تا «لم یَحجبُها عن واجبِ معرفتهِ»(3) نیز صورت پذیرد و الگوشناسی و الگوپذیری در مقام استکمال وجودی با حرکت جوهری، تجدّد امثالی و حرکت حبّی(4) تعیّن یابد.
شخصیت جامع‌الابعاد و بلکه جامع‌الاضداد انسان کاملی همچون فاطمه زهرا علیهاالسلام و وجود نورانی و الهی آن انسان معصوم و حجت بالغه و خلیفه خدای سبحان به دلیل قرب وجودی به وجود مطلق، قابل ادراک به تمام معنا و معرفت‌پذیر به صورت کامل و جامع و تمام عیار نیست و از جمله، تشابه و تقارب وجودی لیلة القدر و فاطمه زهرا علیهاالسلام در همین نکته بلیغ، عمیق و انیق نهفته است که چنان‌که «لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَمَا أَدْرَاکَ مَا لَیْلَةُ الْقَدْر»(قدر:1ـ2)، و «اِنّما سُمّیت فاطمةُ لاَنّ الخَلْقَ فُطِموا عَن معرفتِها»(5) و لیلة القدر مراتب‌پذیر و مشکّک و فاطمه علیهاالسلام نیز از حیث وجودی مرتبه‌پذیر و دارای درجات وجودی است که باید برای ادراک به قدر میسور و ممکنِ آن یادگار رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله رقای وجودی و توسعه در هستی و بسط ذاتی یافت و به مقام لیلة‌القدر تقرّب پیدا کرد. خدای سبحان عقل و دل انسان را مستعد و شایسته معرفت به اسوه‌های جمال و جلالی‌اش قرار داد که انسان متکامل در پرتو هدایت، حمایت، ارشاد و اشارت انسان کامل، که انسان مکمّل است، باید به عقل‌پروری و مهرورزی و محبتِ وجودی سیر صعودی یابد و قوس صعود را در عوالم وجود طی نماید تا به شبستان شهود و بزم وجود همچون فاطمه‌ای معصوم و ثمره شجره وجود بار یابد.

صفحات: 1· 2

شب سرنوشـت سـاز

قالَ الصّادِقُ علیه السلام: رَأْسُ السَّنَـةِ لَیْلَةُ الْقَـدْرِ یُکْتَبُ فیها ما یَکُونُ مِنَ السَّنَةِ اِلَى السَّنَةِ. [وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۲۵۸ ح ۸٫]

امام صادق علیه السلام فرمود: آغاز سال (حساب اعمال) شب قدر است. در آن شب برنامه سال آینده نوشته مى شود.

ویژگی های حضرت علی (علیه السلام) در دعای افتتاح (2)

5- اخی رسول الله
اخ به معنای برادر، رفیق، در اصل کسی را می گویند که با دیگری در پدر و مادر یا در یکی از آن شریک است (قرشی، 1371 ش: ج1، ص 36) و یا همیشه بودن یعنی از یک پستان شیرخوردن با دیگری مشترک باشد (برادر رضایی) او را برادر گویند و هر که با دیگری در قبیله و یا در دین یا در صفت یا در معامله و یا در مودت و یا در غیر این ها شریک داشته باشد را «برادر» گویند. (راغب اصفهانی، 1412 ق: ص 68) در قرآن مجید هم در معنای اصلی و هم در معنای مجازی هر دو به کار رفته است: «ثم ارسلنا موسی و أخاه هارون بآیاتنا» (المومنون/45) که در معنای اصلی و حقیقی خود به کار رفته است و در آیات دیگر مانند: و الی عاد أخاهم هودا» (الاعراف /65) در معنی مستعار خود به کار رفته است. آیه «إنما المومنون إخوة»
(الحجرات /10) می گوید اخ در معنای مستعار خود به کار رفته است. (راغب اصفهانی، 1412 ق: ص 68) و در قاموس گفته شده ممکن است اخوة و اخوان در این دو آیه راجع به حقیقت خانواده در قیامت باشد و گفته اند که اخوان جمع اَخ به معنی رفیق است یعنی اگر اخ به معنی برادر حقیقی باشد جمع آن اخواه و اگر به معنی صدیق باشد جمع آن اخوان است و نیز در یک محل برادران دینی که بنابر مشهور غیرحقیقی اند، اخوه اطلاق شده است. (قرشی، 1371 ش: ج 1، ص 36) اما قول خداوند که فرموده: «إنما المومنون إخوة فأصلحوا بین أخویکم و اتقوا الله لعلکم ترحمون» (الحجرات /10)، درحقیقت مومنان با هم برادرند، پس میان برادرانتان را سازش دهید و از خدا پروا دارید، امید که مورد رحمت قرار گیرید.» «این نیست و جز این نیست مومنان برادران یکدیگرند در دین، زیرا منتسب به اصل واحدند که ایمان و توحید باشد پس باید میان ایشان نزاع و شقاق نباشد و اگر بر سبیل ندرت خلاف و نزاع واقع شود، پس به صلاح آرید میان برادران خود به کف ظالم و اعانت مظلوم و یاری آنان و بترسید و امیدوار باشید به رحمت خداوند. مقام جلالت و عظمت مؤمن به مرتبه ای است که خدای تعالی مؤمن را از نور عظمت و جلال کبریایی خود خلق فرمود و به سبب کلمه توحید ربط معنوی و نسبت ایمانی میان آن ها برقرار گردانید بدین رابطه برادر یکدیگر شده اند.» (حسینی شاه عبدالعظیمی، 1363 ش: ج12، ص 186) امام
(عج) با بیان ویژگی «أخی رسولک» مضمون عقد اخوت را مطرح می کنند و قرابت و نزدیکی هر چه بیشتر پیامبر اکرم (ص) و علی بن ابی طالب (ع) را نمایان می کنند تا هر چه بیشتر مردم اینان را شناخته و از طرفی مردم دنیا بدانند که در میان مسلمین آدابی است که همه با هم برادرند و این خود یک نمونه ای از پیوستگی و انسجام و اتحاد اهل ایمان و دستور اخلاقی اجتماعی است برای هر آن که تعقل کند چرا که از همان اولین مرتبه، شخص اول اسلام با شخص دوم دست برادری داده و تمام مردم را به این امر ترغیب نموده اند. در روایات بسیاری است که رسول خدا (ص) با امیرالمومنین (ع) خطاب برادری نموده و مرتبه اخوت و نزدیکی را به آن بزرگوار رسانیده است. (زمردیان، 1350 ش: ص 321) مثلا رسول خدا (ص) فرمود: همانا خداوند تبارک و تعالی اطاعت من را بر شما واجب گرداند و شما را از عصیان و سرپیچی من نهی فرمود و بعد از من اطاعت از علی (ع) را همانند اطاعت من بر شما واجب گرداند و او را برادر و وزیر و جانشین و وارث من قرار داد. (مجلسی، بی تا: ج38، ص 91) یکی از افتخارات حضرت علی (ع) است که در اوایل هجرت، وقتی پیغمبر اکرم (ص) عقد مؤاخات «برادری» بین مهاجرین و انصار برقرار کردند یعنی آنها عقد اخوت خواندند، علی (ع) را به عنوان برادر خود انتخاب کردند و با او عقد اخوت خواندند. (ایزدی، 1383 ش: 195) «پیامبر اکرم (ص) در آن مجلس تاریخی برای هر کس با فرد معین پیمان برادری بست اما علی (ع) را نگاه داشت تا به عنوان برادر خود با او پیمان بندد و او به راستی حق این برادری را ادا کرد، دین پیامبر را که گرامی ترین یادگار اوست هم در زمان پیامبر و هم پس از ایشان حفظ کرد، با وجود آزمون های دشوار که پیش رو داشت.» (طالعی، 1387 ش: ص44) حضرت محمد مصطفی (ص) فرمودند: «إن المومن أخو المومن عینه و دلیله لا یخونه و لا یظلمه و یا یغشه و لا یعده عده فیخلفه» (کلینی، بی تا: ج2، ص167؛ محدث عاملی، بی تا: ج12، ص 205؛ مجلسی، بی تا: ج71، ص 268)، «به درستی که مومن برادر مومن، به منزله ی چشم اوست و دلیل است به کارهای خیر، خیانت نکند او را و ظلم ننماید او را و غش نکند با او، وعده ننماید به وعده ای که تخلف کند او را.» پس مقام برادری رسول اکرم (ص) با علی (ع) امری مسلم است هم چنان که در زیارت آن بزرگوار آمده است. «… اخ الرسول و زوج البتول» و در دعای ندبه نیز امام زمان (عج) می فرمایند: «ثم قال انت اخی… .»

صفحات: 1· 2