سیمای حوزه

تحليل ادبي خطبه ي حضرت زينب(علیها السلام) در كوفه

خطبه ي حضرت زينب در اجتماع مردم كوفه با حمد و ستايش خدا و معرفي خود به عنوان دختر پيامبر شروع مي شود و با توبيخ و سرزنش مردم كوفه ادامه و با همين مضمون خاتمه مي يابد. از اين رو، سياق كلي خطبه ي توبيخ كوفيان است.
حضرت زينب(علیها السلام) گريه ي ظاهري مردم را زير سؤال مي برند و آنان را بسان احمقي فرض مي كنند كه رشته هاي ايماني خود را بعد از تابيدن محكم، پاره پاره كردند و همه ي اعمال نيك خود را در نزد خدا ضايع كرده و از اين رو، مستحق خشم خدا و جاودانگي در عذاب شده است. در جاي جاي اين خطبه ي زيبا، استفاده از ايجاز ، مجاز ، اقتباسات قرآني و ديگر شيوه هاي بياني، به خصوص استعاره ي تمثيليه، بسيار چشمگير بوده و به زيبايي خطبه افزوده؛ به گونه اي كه با استفاده از مثلهاي قرآني و شيوه هاي بياني زيبا، اعمال زشت كوفيان به وضوح در نظرشان به تصوير كشيده شده است.
فصاحت و بلاغت، ويژگي بارز اين خطبه است و مخاطبان آن تحت تأثير بيان شيواي حضرت زينب (علیها السلام) واقع شدند و ايشان با سلاح سحرآميز بيان ، به افشاگري و رسوايي دولت اموي پرداختند.

خطبه هاي حضرت زينب(علیها السلام) در مجلس يزيد و در جمع مردم كوفه، در اوج فصاحت و بلاغت است. زينب كبري (علیها السلام) قبل از حادثه كربلا، در هيچ اجتماعي كه مردان در آن حضور داشتند ، سخنراني نمي كردند و براي ايشان صحبت كردن در اجتماع نامحرمان ، آسان نبود. از اين رو ، سؤالي كه در اينجا مطرح مي شود، اين است كه به چه علت ايشان بعد از حادثه كربلا به سخنراني پرداختند؟ از سوي ديگر، با علم به اين مسئله كه حضرت سجاد از نظر علمي، از ايشان برتر بودند، پرسش ديگري پيش مي آيد كه چرا در مجالس مهم عمومي ، حضرت زينب سخنراني و توجه انظار عمومي را به خود جلب مي كردند؟
ضرورت يا حكمت اين گونه اقتضا مي كرد امام زين العابدين(علیه السلام) در طول سفر، به افشاي حقايق نپردازند تا بدين شيوه، توجه مردم و امرا به قدرت سخنوري ايشان جلب نشود و جان ايشان به عنوان امام ، حفظ گردد. شايد از دلايل ديگر سكوت امام سجاد(علیه السلام) اين باشد كه بعدها در اجتماع بيشتري، نظير مسجد جامع اموي ، بتوانند به راحتي و بدون مزاحمت به افشاگري جنايات يزيد بپردازند؛ چرا كه اگر امام سجاد(علیه السلام) قبلاً سخنراني مي فرمودند و كارگزاران حكومت اموي به ارزش سخنوري ايشان پي مي بردند، ديگر به ايشان مجال صحبت در آن اجتماع عظيم مردمي داده نمي شد و اين فرصت طلايي كه به تأثيرگذاري و افشاگري آن بيشتر بود- از ايشان سلب مي شد.
نگارنده در اين مقاله سعي دارد ضمن تأكيد بر ارتباط دانش گسترده حضرت زينب (علیها السلام) به منبع اهل بيت و اشراف ايشان بر كلام، به بررسي ميزان تأثير كلامشان بر مخاطب و فصيح و بليغ بودن الفاظشان در اين خطبه بپردازد. بنابراين، به تجزيه و تحليل ادبي اين خطبه با رويكرد بلاغي پرداخته است. از سوي ديگر، براي درك بهتر مقصود حضرتش در بيان كلمات، گاهي از تفسير فقهي لغت در معناي اوليه اصلي كلمات نيز كمك گرفته مي شود تا مراد ايشان در معاني ثانويه غير اصلي الفاظ، محسوس تر و ملموس تر تبيين گردد.

خطبه حضرت زينب (علیها السلام) در كوفه

صفحات: 1· 2