سیمای حوزه

یکی از زیباترین اسناد روایی و دینی که از طریق اهل بیت (علیهم السلام) در منابع روایی نقل شده، خطبه شعبانیه است، در این روایت زیبا که بسیاری از امامان معصوم (علیهم السلام) آن را مورد توجه و اهمیت قرار داده اند پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) مطالب زیبا و ارزشمندی در خصوص جایگاه ماه مبارک رمضان و کارهای زیبا و طلایی که روزه داران سزاوار است در این ماه مبارک رعایت نمایند را متذکر می شوند. در این نوشتار سعی داریم به مواردی از این نکات اشاره کنیم.

جایگاه و اهمیت ماه خوب خدا

بیان جایگاه و اهمیت ماه رمضان یکی از مهمترین و زیباترین نکات طلایی خطبه شعبانیه است. موضوع مهم و ارزشمندی که خداوند متعال قبل از آن در قرآن کریم در آیاتی چند اهمیت آن را بیان فرموده است. «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدى وَ الْفُرْقان؛ [سوره بقره، آیه 185] ماه رمضان، كه در آن قرآن فرو فرستاده شده، كه راهنمایى براى مردم و نشانه هاى روشنى از رهنمونى [به راه راست ] و جدا كننده حق از باطل است» پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) در این خطبه آنچنان زیبا و شور انگیز این ماه خدا را توصیف می نماید، که انسان آگاه و با معرفت مشتاق و مصمم به استفاده و بهره مندی هر چه بیشتر از لحظات آن می نماید.
عبارت طلایی که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) با آن این ماه خوب خدا را توصیف می نمایند قابل شرح و توضیح نیست؛ چرا که اداء حق مطلب آنها کار ساده ای نیست.

على بن ابى طالب (علیه السلام) فرمودند: همانا رسول خدا (صلی الله علیه و اله) یك روز این خطبه را براى ما خواند. مردم ماه خدا با بركت و رحمت و آمرزش به شما رو كرده است، آن ماهى است كه پیش خدا بهترین ماه است و روزهایش بهترین روزها و شبهایش بهترین شبها و ساعاتش بهترین ساعات»

«سَیِّدِ الشُّهَدَاءِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ سَیِّدِ الْوَصِیِّینَ أَمِیرِ الْمُوْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَال إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله و علیه وآله خَطَبَنَا ذَاتَ یَوْمٍ فَقَالَ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیْكُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَكَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَیَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَیَّامِ وَ لَیَالِیهِ أَفْضَلُ اللَّیَالِی وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ؛ [1]… على بن ابى طالب (علیه السلام) فرمودند: همانا رسول خدا (صلی الله علیه و اله) یك روز این خطبه را براى ما خواند. مردم ماه خدا با بركت و رحمت و آمرزش به شما رو كرده است، آن ماهى است كه پیش خدا بهترین ماه است و روزهایش بهترین روزها و شبهایش بهترین شبها و ساعاتش بهترین ساعات».
به راستی اگر انسان به حقیقت این توصیفات و عبارت نورانی واقف و آگاه بود، هیچ گاه به خود اجازه نمی داده که لحظه ای از لحظات زیبای ماه رمضان از او فوت شود، کسانی که از سر لجبازی با خدا و یا از سر بی اعتنایی و یا حتی عناد با آموزه های دینی ساعات و لحظات طلایی این ماه خدا را به لذت ناپایدار دنیا می فروشند، به راستی بازنده ی این معامله شوم هستند؛ چرا که فرصت ارزشمند که خدا در آن رحمت، مغفرت، برکت الهی را ارزانی داشته را با خوردن چند لقمه غذا و یا طعم تلخ گناه از دست می دهند.
چه قدر بد معامله گری هستند کسانی که با گستاخی تمام در خیابان های شهر وانمود به عدم روزه داری در این ماه می کنند و حرمت و جایگاه مقدس آن را می شکنند. شاید اگر می دانستند که این ماه چه فرصت های طلایی را در اختیار آنان قرار داده هیچ گاه به آن بی اعتناء نبودند. از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) نقل شده است که فرمودند: «لَوْ یَعْلَمُ الْعَبْدُ مَا فِی رَمَضَانَ لَوَدَّ أَنْ یَكُونَ رَمَضَانُ السَّنَة؛[2]اگر بنده «خدا» مى دانست كه در ماه رمضان چیست [چه بركتى وجود دارد] دوست مى داشت كه تمام سال، رمضان باشد».
دعوت نامۀ خدا برای مهمانی

«دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَى ضِیَافَةِ اللَّهِ؛ [3] دعوت شده اید به مهمانى خدا». ضیافت و مهمانی که خداوند متعال در این فصل از سال بر پا نموده با هیچ ضیافت و مهمانی قابل مقایسه نیست؛ چرا که در بسیاری از مهمانی های معمول و مرسوم، بعد از پذیرایی، جشن و سرور این عوارض و پیامدهای نامناسب آن است که بر روح، روان و حتی جسم افراد سنگینی می نماید، این در حالی است که در مهمانی خدا انسان شوق پرواز و احساس سبک بالی و راحتی غیر قابل توصیف بر او نمایان می شود.

از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) نقل شده است که فرمودند: «لَوْ یَعْلَمُ الْعَبْدُ مَا فِی رَمَضَانَ لَوَدَّ أَنْ یَكُونَ رَمَضَانُ السَّنَة؛ [2] اگر بنده «خدا» مى دانست كه در ماه رمضان چیست [چه بركتى وجود دارد] دوست مى داشت كه تمام سال، رمضان باشد»

در اهمیت و ارزش این مهمانی همین بس که گویی خدای متعال در های بهشت را برای پذیرایی از مهمانان خود گشوده است. از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است که فرمودند: «إذا استَهَلَّ رَمَضانُ غُلِّقَت أبوابُ النارِ، و فُتِحَت إبوابُ الجِنانِ، و صُفِّدَتِ الشَّیطانُ؛ [4] چون ھلال ماه رمضان پدید آید، درھاى دوزخ بسته گردد و درھاى بهشت گشوده شود و شیاطین به زنجیر كشیده شوند».
دعوت نامۀ خداوند برای مهمانی در این ماه با ارزش ترین نعمت ها برای همه ی انسانها است… به راستی اگر کسی نتواند به این دعوت آسمانی پاسخ درست و مثبت دهد، درمانده ترین افراد در روی زمین خواهد بود؛ چرا که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) در این خصوص فرمودند: «فَانَّ الشَّقی مَن حُرِمَ غُفرانَ اللهِ فی هذا الشَّهرِ العَظیمِ؛ [5] شقی کسی است که در این ماه بزرگ از مغفرت خداوندی محروم بماند.»
اسباب و لوازم ضروری این مهمانی با شکوه

در هر مهمانی و ضیافتی انسان خود را معطر و زیبا می نماید، رنگ و لعاب جذاب و دلربا به خود می دهد، ولی در مهمانی و ضیافت که خدا بر پا نموده، دوست دارد مهمان هایش رنگ بوی الهی به خود گیرند، رنگ لعابی که گویای اخلاق و اوصاف الهی است: «صِبْغَةَ اللّهِ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللّهِ صِبْغَةً وَنَحْنُ لَهُ عَابِدونَ؛ [سوره البقرة، آیه138] این رنگ خداست و رنگ چه کسی از رنگ خدا بهتر است ما پرستندگان او هستیم».
1-فقر و نیازمندان را در یابیم

از رسول اكرم (صلى الله علیه و آله) نقل شده است: «اَلصَّدَقَةُ عَلى وَجهِها وَاصطِناعُ المَعروفِ وَ بِرُّ الوالِدَینِ وَ صِلَةُ الرَّحِمِ تُحَوِّلُ الشِّقاءَ سَعادَةً وَتَزیدُ فِى العُمرِ وَ تَقى مَصارِعَ السُّوءِ؛[8] صدقه بجا و نیكوكارى و نیكى به پدر و مادر و صله رحم، بدبختى را به خوشبختى تبدیل و عمر را زیاد و از مرگ بد جلوگیرى مى كند»

« وَ تَصَدَّقُوا عَلَى فُقَرَائِكُمْ وَ مَسَاكِینِكُمْ؛ [6] و بر فقراء و مساكین خود صدقه دهید». از جمله سفارش های موکد دین اسلام که در این خطبه نیز مورد تأکید و سفارش قرار گرفته است، دستگیری و کمک به نیازمندان و فقرا است. خداوند متعال در قرآن کریم بارها افراد را به این رفتار انسان دوستانه دعوت نموده است و از کسانی که نسبت به این وظیفه دینی و بشر دوستانه کوتاهی می نماید به شدت مذمت نموده و عذاب سختی برای ایشان معرفی می نماید، به طوری که قرآن نیز یکی از علل عذاب و گرفتاری اهل جهنم را در روز قیامت بی توجهی به این وظیفه معرفی نموده است: «ما سَلَكَكُمْ فی سَقَرَ قالُوا لَمْ نَكُ مِنَ الْمُصَلِّینَ وَ لَمْ نَكُ نُطْعِمُ الْمِسْكینَ؛ [سوره مدثر، آیات 44-42] چه چیز شما را به دوزخ وارد ساخت؟!» مى گویند: «ما از نمازگزاران نبودیم، و اطعام مستمند نمى كردیم».
همچنین در اهمیت کمک به نیازمندان اینکه خدای متعال یکی از ویژگی های بهترین بندگان خود را کمک به نیازمندان معرفی نموده است: «وَ فی أَمْوالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ؛ [سوره ذاریات، آیه 51] و در اموال آنها حقّى براى سائل و محروم بود!».
2-احترام به بزرگترها و کودکان را فراموش نکنیم:

«وَ وَقِّرُوا كِبَارَكُمْ وَ ارْحَمُوا صِغَارَكُمْ وَ صِلُوا أَرْحَامَكُمْ؛ [7] و بزرگان خود را احترام كنید و خردان را ترحم كنید و صله رحم كنید».
از جمله آموزه های انسان دوستانه آیین اسلام توجه و تأکید بر احترام به همنوعان خصوصاً بزرگترها و حتی کودکان و به جای آوردن صله ارحام و ارتباط با خویشاوندان است.
در اهمیت صله ارحام و احترام به بزرگ ترها در متون و منابع اسلامی روایات فراوانی وجود دارد از جمله اینکه در روایتی صله ارحام و احترام نگه داشتن بزرگتر ها، اکسیر طول عمر معرفی شده است: از رسول اكرم (صلى الله علیه و آله) نقل شده است: «اَلصَّدَقَةُ عَلى وَجهِها وَاصطِناعُ المَعروفِ وَ بِرُّ الوالِدَینِ وَ صِلَةُ الرَّحِمِ تُحَوِّلُ الشِّقاءَ سَعادَةً وَتَزیدُ فِى العُمرِ وَ تَقى مَصارِعَ السُّوءِ؛[8] صدقه بجا و نیكوكارى و نیكى به پدر و مادر و صله رحم، بدبختى را به خوشبختى تبدیل و عمر را زیاد و از مرگ بد جلوگیرى مى كند».

سخن آخر:
این خطبه با ارزش و زیبا حاوی مطالب و مضامین عالی و انسان ساز فراوانی است که بیان همه آنها در این نوشتار به خاطر رعایت اختصار مقدور نبود.

پی نوشت ها:
[1]. الأمالی( للصدوق): ص93، ح4.
[2]. بحار الانوار: ج 93، ص 346، ح 12.
[3]. وسائل الشیعة: ج 10، ص313، ح13494.
[4]. بحار الانوار: ج 93، ص 348، ح 14.
[5]. الأمالی( للصدوق): ص93، ح4.
[6]. همان.
[7]. همان.
[8]. نهج الفصاحه: ص549 ، ح 1869.