سیمای حوزه

سيره تربيتي امام سجاد(علیه السلام) در عيد فطر

با مروري كوتاه به سيره تربيتي ائمه اطهار(علیه السلام) در مي‌يابيم كه آن بزرگواران از ماه مبارك رمضان به عنوان يك دانشگاه تربيتي بهره گرفته و با پرورش شاگردان و انسانهاي با استعداد در روز عيد فطر هدايا و جوائز مادّي و معنوي به آنان عطا مي‌كردند و به اين ترتيب اين ماه را به يك آموزشگاه و كلاس پرورش روح و جسم و اخلاق تبديل نموده و به پرورش يافته‌گان اين مكتب در محدوده وسع و اختياراتش نسبت به شايستگي افراد، عطايائي در نظر گرفته و آنان را تشويق مي‌كردند. در اينجا گوشه‌اي از سيره تربيتي و آموزنده امام سجاد(علیه السلام) را به روايت سيدبن طاووس مي‌خوانيم: امام صادق(علیه السلام) فرمود: شيوه حضرت علي بن الحسين (علیه السلام) در ماه رمضان چنان بود كه هرگاه غلامان يا كنيزان آن حضرت خطائي را مرتكب مي‌شدند آنان را تنبيه نمي‌كرد. آن حضرت فقط خطاها و گناهان آنان را در دفتري ثبت كرده و تخلّفات هر كس را با نام و موضوع مشخص مي‌نمود. در آخر ماه همه غلامان و كنيزان را جمع كرده و در ميان آنان مي‌ايستاد.
آنگاه از روي نوشته تمام كارهاي خلاف آنان را كه در طول ماه رمضان مرتكب شده بودند برايشان گوشزد مي‌كرد و به تك تك آنان مي‌فرمود: فلاني تو در فلان روز و فلان ساعت تخلفي كردي و من ترا تنبيه نكردم!آيا به ياد مي‌آوري؟ مي‌گفت: بلي اي پسر رسول خدا! و تا آخرين نفر اين مطالب را متذكر مي‌شد و آنان به اشتباهات و خطاهاي خود اعتراف مي‌كردند. آنگاه به آنان مي‌فرمود: «ارفعوا اصواتكم و قولوا يا علي بن الحسين! انّ ربّك قد احصي عليك كلّما عملت كما احصيت علينا كلّما قد عملنا و لديه كتابٌ ينطق عليك بالحقّ لايغادر صغيرةً و لا كبيرةٌ ممّا اتيت الّا احصاها و تجد كلما عملت لديه حاضراً…؛با صداي بلند بگوئيد: اي علي بن الحسين! پروردگارت تمام اعمال و رفتار تو را نوشته است چنانكه تو اعمال ما را نوشته‌اي نزد خداوند نامه اعمالي هست كه با تو به حق سخن مي‌گويد و هيچ عمل ريز و درشتي را فروگزاري نمي‌كند و هرچه انجام داده‌اي به حساب آورده و تمام آنچه را كه انجام داده‌اي نزد او حاضر و آماده خواهي يافت، چنانكه ما اعمال خود را در نزد تو آماده و ثبت شده ديديم. پس ما را ببخش همچنانكه دوست داري خدا تو را ببخشد. اي علي بن الحسين! به ياد آر آن حقارت و ذلّتي را كه فرداي قيامت در پيشگاه خداي حكيم و عادل خواهي داشت.
آن پروردگار عادل و حكيمي كه ذرّه‌اي و كمتر از ذرّه‌اي به كسي ظلم و ستم روا نمي‌دارد و اعمال بندگان را همچنانكه انجام داده‌اند به آنان عرضه خواهد كرد و حساب و گواهي خدا كافي است … ببخش و عفو كن تا پادشاه روز قيامت از تو عفو كرده و درگذرد چنانكه خودش در قرآن مي‌فرمايد: «وليعفوا و ليصفحوا الا تحبّون ان يغفر اللّه لكم واللّه غفورٌ رحيمٌ؛ بايد ببخشند و درگذرند. آيا دوست نداريد خداوند شما را بيامرزد؟ او خداوند آمرزنده و مهربان است. امام سجاد(علیه السلام) اين كلمات را براي خويش و غلامان و كنيزانش تلقين مي‌كرد و آنان با هم تكرار مي‌كردند و خود امام(علیه السلام) كه در ميان آنان ايستاده بود و مي‌گريست و با لحني ملتمسانه مي‌گفت: «ربّ انّك امرتنا ان نعفوا عمّن ظلمنا فقد ظلمنا انفسنا فنحن قدعفونا عمّن ظلمنا كما امرت فاعف عنّا فانّك اولي بذلك منّا و من المأمورين…؛ پروردگارا، تو به ما فرمودي از ستمكاران خويش درگذريم و ما براستي بر خود ستم كرده‌ايم. همان طور كه فرمودي، ما از كساني كه ستم كرده‌اند درگذشتيم، تو هم از ما درگذر كه تو در عفو كردن از ما و از ماموران برتري. تو به ما فرمودي سائلي را از درگاه خود محروم نكنيم و هم اكنون ما سائلان و گدايان در آستانه در خانه‌ات زانو زده و احسان و عطاي تو را مي‌طلبيم، بر ما منّت بگذار و محروممان نگردان، كه تو در اين كار شايسته‌تر از ما و از مأموران هستي. خدايا! من اكرام كردم تو هم به من اكرام كن و با اهل نعمت و مغفرت محشور نما اي صاحب احسان و كرامت. پس از اين برنامه عرفاني حضرت سجاد(علیه السلام) خطاب به غلامان و كنيزان خويش مي‌فرمود: من شما را عفو كردم، آيا شما هم من و بدرفتاريهاي مرا كه فرمانرواي بدي براي شما و بنده فرومايه‌اي براي فرمانرواي بخشاينده عادل و نيكوكار بودم، بخشيديد؟!
همگي يكصدا مي‌گفتند: با اينكه ما از تو جز خوبي نديده‌ايم ترا بخشيديم. آنگاه به آنان مي‌فرمود: بگوئيد خداوندا! از علي بن الحسين درگذر! همان طور كه او از ما در گذشت، او را از آتش جهنم آزاد كن همان طور كه او ما را از بردگي آزاد كرد. آنان دعا مي‌كردند و امام سجاد(علیه السلام) هم آمين مي‌گفت. و در پايان مي فرمود: برويد، من از شما در گذشتم و آزادتان كردم به اميد اينكه خدا نيز از من درگذرد و آزادم كند. در روز عيد فطر چندان به آنها جايزه و هدايا مي‌بخشيد كه از ديگران بي‌نياز مي‌شدند. هر سال در شب آخر ماه مبارك رمضان در هنگام افطار حدود بيست بنده آزاد مي‌كرد و مي‌گفت: «انّ للّه تعالي في كلّ ليلةٍ من شهر رمضان عند الافطار سبعين الف عتيقٌ من النّار كلّاً قد استوجبوا النّار؛ خداوند متعال در هر شب ماه مبارك رمضان هفتاد هزار كس را از آتش جهنم آزاد مي‌كند كه همگي مستحق عذاب بوده‌اند آن حضرت هيچ بنده‌اي را بيش از يك سال به بندگي نمي‌گرفت.
هرگاه كسي را در اول سال و يا در وسط آن مالك مي‌شد در شب عيد فطر آزاد مي‌كرد. اين عمل روش هر ساله او بود. بندگان سياه را كه هيچگونه نيازي به آنان نداشت مي‌خريد و در عرفات بعد از مراسم عرفه همه را آزاد ساخته و هداياي قابل توجهي را به آنان عطاء مي‌كرد.
با توجّه به اين روايت نسبتاً طولاني در مي‌يابيم كه رهبران الهي و پيشوايان معصوم ما چقدر در ترويج فرهنگ اسلامي و آموختن آن به انسانهاي تشنه معرفت تلاش نموده و نه تنها در ماه رمضان و عيد فطر در آزادي جسم آنان مي‌كوشيدند بلكه افكار و انديشه‌هاي آنان را نيز از بند جهل و غفلت و خرافه پرستي رها مي‌ساختند و به‌دين گونه بود كه تربيت يافتگان مكتب اهل بيت(علیهم السلام) از پستي ذلّت به اوج عزت مي‌رسيدند و بردگان گرفتار به رهبران جامعه و عارفان خدا جوي مبدل مي‌گشتند. كه فهرست مفصلي از اينان را مي‌توان در كتابهاي رجالي، تاريخي و سيره مطالعه نمود. /س