عید غدیر عید اکمال دین و اتمام نعمت بر امت اسلامی
ولایت و جانشینی پیامبر اکرم همزمان با دعوت خدا از خویشاوندان به آئین اسلام بوده است. بعد از نزول آیه «وانذر عشیرتک الأقربین»[1] به پیامبر فرمود خویشاوندان نزدیک را انذار بده و بعد از فرمان الهی پیامبر اکرم بنی عبدالمطلب را جمع نموده و دعوت به اسلام می‌نمایند، در همین جلسه نیز مسئله جانشینی پیامبر توسط آن حضرت مطرح می‌شود.[2]
«فَأَیُّکُمْ یُؤَازِرُنِی عَلَى هَذَا اَلْأَمْرِ عَلَى أَنْ یَکُونَ أَخِی وَ وَصِیِّی وَ خَلِیفَتِی فِیکُمْ»[3]
کدام‌یک از شما مرا یاری می‌کند تا این‌که برادر من و وصی من در میان شما باشد، در این جمع امام علی عليه السلام که کم‌سن‌ترین آن‌ها بود پاسخ دادند: «أنا یا نبی الله اکون وزیرک علیه؛ من در این راه وزیر و یار تو خواهم بود.
این مقاله به تعریف امامت و نحوه‌ی انتخاب ولی و جانشین پیامبر و اهمیت آن براساس آیات و روایات می‌پردازد که در کتب علمای اسلام از فریقین نقل شده است.
معنی ولی
معنی کلمه مولا در خطبه غدیر ولایت داشتن حضرت علی بر مؤمنین است با دقت در متن خطبه این معنا واضح و روشن است و چرایی استفاده از کلمه مولا در خطبه به خاطر فراگیر بودن این کلمه است که هم شامل امامت، خلافت، وصایت و امثال این‌ها است.
پیامبر اکرم خواست با کلمه مولا، اولا به نفس بودن و صاحب اختیار تام بر جان و مال در اسلام «النبی اولا بالمؤمنین من انفسهم»،[4] و به عبارتی بهتر، ولایت مطلقه الهی را از طرف پروردگار بیان کند که هیچ لفظی فصیح‌تر از کلمه مولا برای رساندن این منظور پیدا نمی شد.[5]
بیان جانشینی امیراالمؤمنین از زبان پیامبر اکرم صلي الله عليه و آله
در اول مقاله اشاره شد که مسئله ولایت از زمان ظهور اسلام و همراه با اعلام رسالت پیامبر و دعوت خویشاوندان پیامبر در جمع بنی عبدالمطلب مطرح شد و در مناسبت‌های مختلف مورد تأکید پیامبراکرم صلي الله عليه و آله بوده است.
اوج این دعوت در غدیرخم بوده است و حتی هنگام رحلت پیامبر صلي الله عليه و آله این نکته مهم را در غالب حدیث ثقلین و تمسک به قرآن و اهلبیت مورد تأکید قرار گرفت.
انتخاب ولی از جانب خدا
پیامبر اکرم صلي الله عليه و آله قبل از هجرت به مدینه در دوران سختی و دشواری‌های مکه بنی عامر را دعوت به پذیرش اسلام می‌نمود، آنان پرسیدند اگر با تو بیعت کنیم و بعد از این که خدا تو را بر مخالفانت پیروز گرداند آیا پس از تو این (امر) از آن ما خواهد بود؟ پیامبر در پاسخ فرمودند: «الأمر الی الله یضعهو حیث یشاء؛ این امر دست خواست، آن را در هر کجا که بخواهد قرار می‌دهد.»
بازگشت پیامبر از حجةالوداع
سال دهم آخرین سال عمر مبارک پیامر بوده که بعد از انجام فریضه حج و تعلیم آن به مسلمانان که حجه‌الوداع نامیده می‌شود در مسیر بازگشت به مدینه بود که کاروان پیامبر به منطقه غدیرخم می‌رسد، پیک وحی از جانب حق فرود می‌آید و به پیامبر دستور توقف می‌دهد. کتاب‌های تاریخی جمعیت حجاج آن سال را تا صدوبیست هزار نفر هم نوشته‌اند.[6]
پیامبر هم به همراهان دستور دادند که توقف کنند و جلو رفته‌ها برگردند و عقب مانده‌ها به غافله برسند، هوای گرم -منطقه خشک- همه منتظر بودند تا بدانند چه حادثه مهمی رخ داده است که پیامبر دستور توقف در این صحرا را داده‌اند.
نزول فرمان الهی
آیه 67 سوره مائده بر پیامبر نازل شد:
یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ[7]
ای پیامبر آن‌چه را از پروردگارت بر تو فرود آمده است به مردم برسان و اگر نرسانی، رسالت خدای را به جای نیاورده‌ای و خداوند تو را از گزند مردم حفظ می‌کند.
چند نکته قابل توجه درآیه
1. آیات قران به مرور زمان بر پیامبر نازل می‌شد و پیامبر به مردم می‌رساند ولی این آیه آنچنان اهمیت دارد که دستور می‌دهد همه را در آن شرایط سخت جمع کند تا به همه این دستور الهی را ابلاغ کند.
2. خداوند می‌فرماید: ای پیامبر اگر این آیه را ابلاغ نکنی رسالت الهی خود را انجام نداده‌ای و با انجام این مأموریت رسالت پیامبر کامل می‌شود.
3. با توجه به این که پیامبر احتمال می‌داد در راه انجام این وظیفه الهی آسیبی از ناحیه بعضی‌ها به او برسد می‌فرماید: «وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ».
برداشت علمای فریقین از آیه
آن‌چه را که محدثان و علمای شیعه و تعداد قابل توجهی از محدثان اهل‌سنت در تبیین موضوع مأموریت پیامبر اکرم(ص) اعلام ولایت علی علیه‌السلام بر مومنان بعد از رحلت رسول گرامی اسلام است که علامه امینی در جلد اول الغدیر خصوصیات سی نفر از این محدثان اهل‌سنت را بیان می‌فرماید. از جمله ان‌ها طبری- ابونعیم اصفهانی - ابن عساکر - ابواسحاق حموینی - مولا جلال‌الدین سیوطی و از صحابه هم ابن‌عباس و ابوسعید خدری و…. را آورده است.
بیان واقعه غدیر
روز هجدهم ذی‌الحجه با اجتماع پر شکوه مسلمانان در منطقه غدیرخم بعد از اقامه نماز جماعت پیامبر اکرم به میان جمعیت امدند و بر منبر بلندی که از جهاز شتران ترتیب یافته بود قرار گرفت و با صدای بلند خطبه معروف غدیر را ایراد فرمودن.
اعلام مأموریت و ابلاغ ولایت علی علیه‌السلام
مردم که منتظر شنیدن سخنان پیامبر بودند رسول خدا بعد از حمد الهی و درخواست یاری از او و اقرار به وحدانیت خدا و… فرمود: ای مردم نزدیک است که من دعوت حق را لبیک بگویم و از میان شما بروم. پس از آن از مردم درباره خود از آن‌ها اقرار گرفتند، یاران پیامبر گفتند: گواهی می‌دهیم که تو آیین خدا را تبلیغ کردی و نسبت به ما خیرخواهی و نصیحت کردی و در این راه بسیار کوشا بودی و…
و بعد از سکوت و آرامش مجلس سفارش به تمسک به قرآن و ولایت علی ابن ابی طالب و در این موقع دست علی(علیه‌السلام) را گرفت و بالا برد تا جایی که سفیدی زیر بغل او به مردم نمایان شد و مردم هم علی را دیدند. فرمودند: هان ای مردم! هرکس من مولا و رهبر او هستم علی هم مولا و رهبر اوست؛ من کنت مولاه فهذا علی مولاه و سه بار این جمله را تکرار کردند و به دنبال این فرمود که لازم است حاضران به غایبان این خبر را برسانند هنوز اجتماع جمعیت برپا بود که فرشته وحی بر پیامبر نازل شد و این بشارت را به پیغمبر رساند که «الیوم اکملت لکم دینکم»، صدای تکبیر پیامبر بلند شد و از جای خود فرود آمد و مردم دسته به دسته آمدند و به امیرالمؤمنین به عنوان ولی مؤمنین و جانشین رسول خدا تبریک گفتند.
غدیر واقعه جاودان
اراده الهی بر این تعلق گرفته که واقعه تاریخی غدیر برای همیشه زنده بماند و کمتر حادثه تاریخی را می‌بینیم که واقعه غدیر مورد توجه دانشمندان و محدثان و مورخین و شعرا و… قرار گرفته باشد.
عید بودن غدیر
روز هجدهم ذی‌الحجه در بین مسلمانان به نام عیدغدیر معروف می‌باشد و از بررسی‌های تاریخی به دست می‌آید که در این روز پیامبر اکرم(ص) به مهاجرین و انصار دستور داد که بر علی(علیه‌السلام) وارد شوند و این فضیلت بزرگ را به او تبریک بگویند، حتی خلیفه دوم نیز در این روز به علی(علیه‌السلام) به عنوان ولی مؤمنین تبریک گفت.
نتیجه
سابقه بحث ولایت در اسلام به ظهور اسلام بر می‌گردد و ولی تمام اختیاراتی را که رسول خدا داشتند «النبی اولا بالمؤمنین من انفسهم»،[8] پیامبر اولا و سزاوارتر به مومنان است از خود آن‌ها.
نکته دیگر این که انتخا ولی و جانشین پیامبر امری است که از جانب خدا انتخاب می‌شود و به وسیله پیامبر اکرم معرفی می‌شود و این حادثه برای جانشینی پیامبر در روز هجدم ذی الحجه اتفاق افتاد و امام علی(علیه‌السلام) به عنوان امیرالمؤنین انتخاب شدند و این انتخاب آنچنان مهم بود که خداوند اعلام ولایت او را به عنوان اکمال دین و اتمام نعمت معرفی کرد.
پی نوشت ها:
[1] . احزاب، 6.
[2] . المیزان، طباطبایی، ج15، ص475.
[3] .المیزان، طباطبایی، ج15، ص475.
[4] . احزاب 6.
[5] . اسرار غدیر، محمدباقر انصاری.
[6] . فروغ ابدیت، سبحانی.
[7] . الغدیر، ج1، ص196 تا 209.
[8] احزاب،6.
منابع
1. شعرا: 67
2. احزاب: 6
3. خطبه پیامبر اکرم
4. تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، انتشارات اسلامی، 1383ش، ج15، ص475.
نویسنده: حجت الاسلام و المسلمین شعبانی
