سیمای حوزه

14خرداد، سالروز به دنیا آمدن امام موسی صدر در ۱۳۰۷ و از دنیا رفتن امام خمینی (ره) در ۱۳۶۸ است. دو شخصیت ماندگاری که جهان شیعه و جهان اسلام مدیون و مرهون تلاش ها و مبارزات آنها است، و ۱۵ خرداد سالروز قیامی تاریخی که منجر به دستگیری امام خمینی (ره) و پس از آن تلاش‌های امام صدر برای آزادی ایشان شد.

به مناسبت سالروز ۱۵ خرداد، بخشی از این واقعه را به کمک اسناد و خاطرات نقل شده مرور می‌کنیم.

سفر امام صدر به رم برای پیگیری بازداشت امام خمینی (ره)

با وجود اینکه امام موسی صدر چهار سال قبل از شروع نهضت امام خمینی، به لبنان هجرت کرده بود، این دوری و فعالیت‌های گسترده در لبنان، مانع از توجه امام صدر به تحولات ایران نشد. از جمله اولین اقدامات و حمایت‌ها، برخورد وی در مقابل دستگیری امام خمینی در سال ۱۳۴۲ و بعد، تبعید او به ترکیه است. این تلاش امام موسی صدر در جلد نخست کتاب «سیره و سرگذشت امام موسی صدر»، چنین روایت شده است:

«پس از حادثۀ حملۀ عوامل شاه به مدرسۀ فیضیۀ قم که هم‌زمان با گردهمایی طلاب برای مراسم عزاداری به مناسبت سالروز شهادت امام صادق (ع) به وقوع پیوست، امام خمینی‌ (ره) در سخنرانی‌های خود صریحاً اعمال شاه را محکوم می‌کند و با صدور چندین بیانیه مردم را به مبارزه با مزدوران استعمار و صهیونیسم فرا می‌خواند. در پی این وقایع، شاه فرمان دستگیری امام خمینی (ره) را صادر کرد و به دنبال آن، نیروهای ارتش به روی مردمی آتش گشودند که برای آزادی امام خمینی (ره) دست به راهپیمایی زده بودند و فاجعۀ کشتار ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ شمسی (۱۹۶۳ میلادی) به وقوع پیوست. اقدامات امام موسی صدر و تماس‌هایی که ایشان با علمای بزرگ برقرار کرد و نیز، طرح موضوع از سوی امام صدر در محافل مختلف بین‌المللی، در آزادی امام خمینی که مدتی بعد صورت گرفت، تأثیر داشت.امام صدر در سفری پنج روزه به دعوت واتیکان به ایتالیا رفت و در شهر رم با استقبال گرمی روبه‌رو شد و از ایشان برای حضور در مراسم تاج‌گذاری پاپ ژان پل ششم دعوت شد. امام صدر نیز موضوع دستگیری امام خمینی در ایران و مواضع علما و حکومت ایران را برای مقامات واتیکان تشریح کرد.»

در اسناد ساواک در مورد این دیدار و گفت‌وگوهای انجام شده چنین آمده است:
«شماره: ۲۳۱/۲/۸۷۰۲ تاریخ: ۴۲/۹/۲۵
موضوع: اظهارات وزیر خارجه پاپ به سید موسی صدر روحانی ایرانی

در تاج‌گذاری پاپ که سید موسی صدر نیز حضور داشته، وزیر خارجۀ پاپ به وی به طور صریح و خیلی جدی گفته است که تمام فعالیت‌های واتیکان و جامعۀ روحانیت این است که مردم را به روحانیت نزدیک نماید. به این لحاظ بایستی روحانیت پا به پای ترقیات علمی و اجتماعی پیش رود تا بتواند نزدیکی خود را با مردم بیشتر و مقام خود را محفوظ دارد. حال که در ایران با اقدامات شاهنشاه ترقیات منطقی و عظیمی صورت می‌گیرد، روحانیت با آن مبارزه می‌نماید و این اقدام باعث خواهد گردید که مردم از دیانت بیزار شوند و بالنتیجه به صورت وخیمی یک دشمن خطرناک در مذهب ظاهر گردد و از این جهت سیاست واتیکان در تأیید اقدامات شاهنشاه است.
در جواب سید موسی صدر اظهار داشته، روحانیون بزرگ با اصلاحات مخالفت اصولی ندارند و فقط خواسته‌اند در نحوه اجرا نظریاتی اظهار دارند، چون ایران کشور آزادی بود و روحانیون همیشه بدین نحوه عمل نموده‌اند، ولی با کمال تأسف عده‌ای ماجراجو و عوام‌فریب، این اظهار عقیده را به صورت زشتی درآورده‌اند و علمای بزرگ وقتی که این وضع را دیدند، آرام شده و در حال حاضر اعتراضی ندارند.» [۱]

امام صدر پس از سفر به واتیکان، سفر خود را به سوییس و فرانسه و بلژیک و اسپانیا و الجزایر و مراکش ادامه داد و دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی از او استقبال کردند. امام صدر در آن سفر با شخصیت‌های مهم تماس گرفت و روزنامه‌های مهم جهان و فعالان اجتماعی ژنو و هامبورگ و پاریس و بُن و دیگر مناطق را از موضوع دستگیری امام خمینی آگاه کرد. آیت‌الله خویی، مرجع بزرگ شیعیان جهان، در این خصوص می‌گوید: «سفر سیّد موسی [صدر] نقش اساسی در آزادی سید خمینی داشت.» [۲]

در کتاب «امام موسی صدر امید محرومان»، بعد از اشاره به اقدامات بالا آمده است:

«بعد از سخنرانی تاریخی حضرت امام خمینی دربارۀ قرارداد ننگین کاپیتولاسیون که منجر به تبعید معظم له در تاریخ ۱۳۴۳/۸/۱۳به ترکیه شد، بلافاصله امام موسی صدر طی تماس‌های سیاسی بسیار با شخصیت‌های مختلف مسیحی و اهل سنت در اروپا و شمال آفریقا جهت تأمین امنیت حضرت امام در ترکیه و انتقال معظم له به نجف با جان و دل کوشید.» [۳]

سخنان امام خمینی درباره امام موسی صدر

امام خمینی (ره) پس از ربوده شدن امام موسی صدر پیگیر این مسئله بود و در موارد متعددی در این باره حرف زده است. ایشان در ۱۷ اردیبهشت ۱۳۵۸ در دیدار با سفیر سومالی درباره مسائل مختلف از جمله امام موسی صدر هم صحبت کرد. این سخنان از این جهت حائز اهمیت است که بر ایرانی بودن امام موسی صدر تاکید می شود.

متن سخنان امام خمینی (ره) به این شرح است:

«و اما راجع به آقای صدر؛ ما از آن وقت که نجف بودیم و این قضیه واقع شد تا وقتی که پاریس رفتیم و بعد هم به ایران آمدیم، دنبال این قضیه بودیم. آقای صدر در ایران متولد شده است و ایرانی است، با من سوابق زیاد دارد و بعد از اینکه ایرانی است، رفته است به لبنان؛ و ما علاقه داریم، هم به اینکه ایرانی است و هم به اینکه در لبنان رئیس مجلس شیعی بوده است. علاقه داشتیم به اینکه این معما را حل بکنیم و مکرراً با لیبی اتصال پیدا کردیم. بلکه آقای قطب‌‏زاده را یک دفعه فرستادیم به لیبی دنبال این مطلب. و بعد هم که اینجا آمدیم، هم سفیر لیبی که آمد پیش من، راجع به این مسئله صحبت کردم و هم نخست ‏وزیر که آمد حل این معما را از ایشان خواستم. و مع‌‏الأسف تاکنون برای ما این معما حل نشده است. امیدوارم که با کوشش دولت ایران و سایر اقشار علاقه‌‏مند به اسلام، این معما حل بشود.» [۴]

……..

[۱] یاران امام به روایت اسناد ساواک، امام موسی صدر. ج ۱. ص ۲۵
[۲] سیره و سرگذشت امام موسی صدر، چاپ دوم، ج ۱، ص ۱۱۹ ـ ۱۲۱
[۳] امام موسی صدر امیدمحرومان، چاپ اول، ص ۱۹۴
[۴] صحیفه امام. ج ۷. ص۱۹۸