سیمای حوزه

نرمش قهرمانانه، رهنمود هوشمندانه مقام معظم رهبری


رهبر معظم انقلاب، حضرت امام خامنه‌ای حفظه الله تعالی، دارای ویژگی‌های متعددی هستند که هرکدام، جایگاه سرآمد و ویژه ایشان را در بین سایر نخبگان به خوبی نشان میدهد و برخی از آنها هنوز مورد واکاوی و شناسایی مناسب، حتی بین دوستداران ایشان قرار نگرفته است. از جمله، مطالعه گسترده و حوزه مطالعاتی وسیع ایشان دوست و دشمن را به شگفتی واداشته است.
یکی از مشخصه‌های ممتاز معظم له، استعداد و مهارت در واژه‌سازی و به کاربردن تعابیر بدیع برای انتقال مفاهیم پیچیده و چندلایه است که اگر در بین سخنوران مطرح دنیا بگردیم، کمتر کسی را با این توانمندی خواهیم یافت. از نکات بارز در این واژه‌سازی‌ها، آن است که هرچند مخاطبان به سادگی به مفهوم مورد نظر دست پیدا میکنند و با آن احساس قرابت و آشنایی دارند، در عین حال، برای واکاوی کلیه ظرائف آن، نیاز به بحث و بررسی ایجاد می‌شود. یکی از این مفاهیم عمیق که به تازگی مورد بیان ایشان بوده است، عبارت عمیق «نرمش قهرمانانه» است.
ایشان در این باره، در ملاقات اعضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، فرمودند:
«ما مخالف با حرکت‌هاى صحیح و منطقى دیپلماسى هم نیستیم؛ چه در عالم دیپلماسى، چه در عالم سیاست‌هاى داخلى. بنده معتقد به همان چیزى هستم که سال‌ها پیش اسم‌گذارى شد نرمش قهرمانانه؛ نرمش در یک جاهایى بسیار لازم است، بسیار خوب است؛ عیبى ندارد». ۱۳۹۲/۰۶/۲۶
معظم له هفده سال پیش در ملاقات اهالی دیپلماسی خارجی، از این عبارت استفاده کرده بودند:
«عرصه سیاست خارجى میدان نرمش‌هاى قهرمانانه است». ۱۳۷۵/۰۵/۱۷
ایشان در همین شهریور ماه در ملاقات اعضای مجلس خبرگان نیز، یک بار دیگر از این عبارت استفاده کردند:
«در این سال‌ها جبهه‌بندى‌هاى منطقه‌اى و جهانى هم آشکار شده. البتّه نرمش و انعطاف و مانور هنرمندانه و قهرمانانه در همه‌ عرصه‌هاى سیاسى، یک کار مطلوب و مورد قبولى است». ۱۳۹۲/۰۶/۱۴
پس از این سخنرانی، عده‌ای از جراید و سایت‌های داخلی و خارجی، به شیوه مألوف و هرکدام از ظنّ خود، به تحلیل و تبیین و گمانه‌زنی پرداخته و بدون در نظر گرفتن منظومه فکری و علمی معظم له، و بعضاً با لجبازی و شوقی کودکانه، دیدگاه‌های تک بعدی و فاقد وزانت خود را منتشر ساختند. در این بین کم نبودند ضدانقلابیون لمپنی که با الحان و عباراتی در شأن خود، نسبت به این عبارت عمیق واکنش نشان دادند که البته این خاک‌پاشی آن‌ها به خورشید، تنها برای خود آنها بی‌آبرویی به دنبال دارد: کِی شود دریا به پوز سگ نجس؟!

تبیین در کلام واژ‌پرداز

ابتدایی‌ترین گام برای دریافت حقیقت یک کلام، مراجعه به گوینده آن و سازنده عبارت است. معظم له در توضیح «نرمش قهرمانانه» فرمودند:
«نمایندگان سیاسى جمهورى اسلامى ایران در جهان باید تیزتر از شمشیر، نرم‌تر از حریر و سخت‌تر از سنگ و پولاد باشند. عرصه سیاست خارجى میدان نرمش‌هاى قهرمانانه است، اما نرمشى که در برابر دشمن تیز باشد. بنابراین دیپلمات‌هاى ما باید در مواضع اصولى خود مستحکم بایستند و استقامت و پایمردى حضرت امام خمینى را الگوى خود قرار دهند». ۱۳۷۵/۰۵/۱۷
در مثال تبیینی که معظم له در این بیان به کار بردند، «حریر تیز و سخت» را می‌توان تمثالی از «نرمش قهرمانانه» دانست. حریری که در عین نرمی و لطافت، دارای برندگی اساسی و سختی بنیادین است. این حریر در هر زمان که لازم باشد، با حرکت و تغییر موقعیت، نرمش خود را نشان خواهد داد و در تنگنای محدودیت قالب‌ها منفعل نخواهد شد، اما این لطافت هرگز مانع برندگی آن در لحظات اساسی، شرایط مهم و زمان لازم همچون شمشیری تیز در برابر دشمن نخواهد گردید. در عین حال هیچگاه دشمن به دلیل نرمش و لطافت آن، طمع نخواهد کرد که بتواند آن را از بین ببرد یا مصادره نماید، زیرا همواره از سنگ و پولاد سخت‌تر است و سختی و سهل الوصول نبودن آن، دشمن را ناکام خواهد گذارد. این همان شیوه‌ای است که حضرت امام راحل رضوان الله تعالی علیه، در طول حیات پربرکت خویش، آن را به کار بردند و الگوی حرکت پیروان آن پیرمراد شده است.
درواقع این عبارت، نوعی دستورالعمل حساب شده برای اقدام در مقابل حریف است. چنین جمع اضدادی، بدون داشتن مبنا، مهارت و حد و مرز قابل تحقق نخواهد بود. همچنین نرمش مورد نظر ایشان، نرمشی توأم با عقب نشینی و کوتاه آمدن از مواضع اصولی نیست. زیرا در آن زمان، دیگر همچون شمشیر برنده و همچون پولاد و سنگ، سخت نخواهد بود.
ایشان برای نرمش، حد و مرز هم قائل شده و آن را دارای چارچوب در نظر گرفته‌اند:
«این مانور هنرمندانه نبایستى به معناى عبور از خطوط قرمز، یا برگشتن از راهبردهاى اساسى، یا عدم توجّه به آرمان‌ها باشد؛ این‌ها را باید رعایت کرد». ۱۳۹۲/۶/۱۴
براین اساس، لازم است زمین بازی را کسی تعریف کند که تاکتیک «حریر تیز و سخت» را انتخاب کرده است. چنین کسی محل برش شمشیر رفتار و اقدام خود اعم از مذاکره و تصمیم را بر اساس الگوی سختی پولادین خود که از مبانی و اصول شامل خطوط قرمز، رهبردهای اساسی و آرمان‌ها، نشأت گرفته است انتخاب میکند و در این محدوده تعریف شده، حرکت حریروار و نرم خود را اجرا می‌نماید تا به هدفی که مطلوب اوست، دست یابد.
معظم له با ذکر مثال ملموس دیگری، معنای عبارت را گسترش داده‌اند:
«نرمش در یک جاهایى بسیار لازم است، بسیار خوب است؛ عیبى ندارد، اما این کشتى‌گیرى که دارد با حریف خودش کشتى میگیرد و یک جاهایى به دلیل فنّى نرمشى نشان میدهد، فراموش نکند که طرفش کیست؛ فراموش نکند که مشغول چه کارى است؛ این شرط اصلى است؛ بفهمند که دارند چه‌کار میکنند، بدانند که با چه کسى مواجهند، با چه کسى طرفند، آماج حمله‌ طرف آنها کجاى مسئله است؛ این را توجّه داشته باشند». ۱۳۹۲/۰۶/۲۶
ایشان در این بخش از تبیین مفهوم «نرمش قهرمانانه» تأکید نموده‌اند که کاربست این تاکتیک، نیاز به مهارت و ورزیدگی نیز دارد. در واقع پس از تعیین حدود و مرزهای حرکت که نگاه ایدئولوژیک و راهبردی فرد را تشکیل می‌دهد، لازم است برای وارد آوردن ضربات برنده و کاری به حریف و دست‌یابی به مطلوب، مترصد بهترین فرصت‌ها بود و از آنجایی که در عالم واقع، فرصت‌ها معمولاً خودبخود بدست نمی‌آیند، فضای لازم با انعطاف دهی به گفتگوها و اقدامات و همان نرمش، ایجاد می‌شود. در این صورت هرگز نباید فراموش کرد که این نرمش چرا انجام می‌شود و اصل موضوع چه بوده و حدود و ثغور کار کجاست.

مجری تاکتیک «نرمش قهرمانانه»

چه کسی می‌تواند این تاکتیک را پیاده کند؟ کسی که ارزیابی دقیقی از خود و حریف دارد. کسی که بازی و زمین آن را به خوبی بشناسد. حریف، تاکتیک‌ها و تکنیک‌های او را بشناسد. در کاربست تکنیک‌های مورد استفاده خود مهارت کسب کرده باشد. آرمان‌ها و راهبردهای اساسی خود را بداند و بدان معتقد باشد و بداند که این‌ها قابل معامله و مصالحه نیستند. به عبارت دیگر منافع حیاتی، حساس و عادی خود را بشناسد و بداند در چه حاشیه‌ای می‌تواند بازی کند و بتواند این حاشیه‌ها را در حد مناسب و برای بازی‌های مناسب ایجاد نماید. چنین شخصی هنگام اجرای تکنیک‌های خود ذیل این تاکتیک، اهداف اساسی خود را فراموش نخواهد کرد و از اجرای تکنیک حریف نیز غافل نخواهد شد.
در عین حال، کسی که این تاکتیک را اجرا میکند، هرچند به حریف خود با صراحت حدود و مرزهای اساسی خود را نشان میدهد و قاطعانه بیان میدارد که در محدوده داخل این مرز، و نه فراتر از آن، بازی خواهد کرد، اما در عین حال، به او اجازه نمیدهد در هر لحظه، بازی او را بفهمد و اصطلاحاً دست او را بخواند. او با حرکت‌های متعدد، قدرت تفکر دقیق را از حریف گرفته و با اجرای نرم تکنیک‌های گوناگون، فرصت مناسب را ایجاد و ضربه بُرنده خود را اجرا خواهد نمود.
خنده‌دار خواهد بود اگر کسی برای دست‌یابی به هدفی، آنقدر نرمش نشان دهد که اصل هدف از بین برود. بدیهی است این تاکتیک برای کسی که به قدر کافی تمرین نکرده و از مبانی و راهبردها به خوبی اطلاع ندارد و نیز کسی که قاطعیت و توانایی کافی برای برش مطلوب را ندارد، کارا نخواهد بود.
بدین ترتیب چنین نرمشی، همواره دو عنصر تیزی و سختی را با خود خواهد داشت و هرگز به معنای تسلیم و یا عقب نشینی تعبیر نخواهد شد.

اهمیت زمان

فهمیدن این که معظم له، زمان حاضر را برای بیان مجدد این عبارت عمیق انتخاب کردند نیز به درک اهمیت آن کمک میکند. بکاربستن این تاکتیک تنها به کسی که برای اجرای آن اقدام میکند بستگی ندارد؛ زیر او جزیی از یک کل به نام حکومت است که در کنار ملت خود، برای آینده، برنامه‌ریزی میکنند. پس باید حکومت و ملت نیز آمادگی لازم برای چنین تاکتیکی را داشته باشند. پس اینکه مقام معظم رهبری، این زمان را برای بیان مجدد این تاکتیک مناسب دیده‌اند، نشان میدهد ما به عنوان مجموعه واحد جمهوری اسلامی ایران، در این موقعیت هستیم که امکان بهره‌گیری از چنین تاکتیکی را داریم. دیگر زمان بازی یک طرفه گذشته و از این به بعد، کاملاً دوطرفه بازی خواهیم کرد، آن هم نوعی از بازی که لازم است طرف مقابل، انواع متعددی از نرمش‌ها و مانورهای هنرمندانه و قهرمانانه ما را ببیند.
در عین حال، رئیس جمهور محترم در آستانه سفر به سازمان ملل قرار دارد و این سفر توأم با ملاقات‌های متعدد کاری و مصاحبه‌های گوناگون خواهد بود. معظم له، با چنین بیان هوشمندانه‌ای، رئیس جمهور را به سلاحی بسیار قدرتمند مجهز کرده‌اند که او را در برابر هر تعاملی توانمند می‌سازد. خواه ملاقات با رئیس جمهور کشورهای بی‌ادعایی همچون مالت و گویان و ترینیدادوتوباگو باشد، یا کشور متوهمی که خود را پدرخوانده دنیا میداند! همچنین مصاحبه با رسانه‌های بی‌طرف صورت بگیرد یا با غول‌های دروغ‌پردازی چون فاکس نیوز. در هر صورت با نرمشی چون حریر، برندگی چون شمشیر و سختی چون پولاد و سنگ، همواره خطوط قرمز، راهبردهاى اساسى و آرمان‌ها محفوظ خواهد ماند و برش کافی برای دست یابی به اهداف، ایجاد خواهد شد.

ضد نرمش قهرمانانه

اما بیان نکته دیگری نیز دارای اهمیت است و جوانب مسئله را بهتر روشن میکند. ضد نرمش قهرمانانه چیست؟ احتمالاً اگر این عبارت را که از دو واژه تشکیل شده است، معکوس کنیم، میتوانیم آن را مشخص نماییم. تصلب در برابر نرمش و ذلیلانه در برابر قهرمانانه. بدیهی است هر دوی این موارد، موجب از دست رفتن کار و نرسیدن به اهداف خواهند شد. در میدان مذاکره و گفتگو و اقدام، سخت‌گیری بیش از حد و ایجاد نکردن حاشیه مناسب برای منافع و نچیدن زمین بازی، بازی را خراب خواهد کرد و ممکن است دست‌یابی به اهداف را با سختی بسیار روبرو سازد. همچنین است نرمش ذلیلانه و کوتاه آمدن از همه چیز، حتی از آرمان‌ها و راهبردهای اساسی. از جمله اتفاقی که در بهار 1384 مورد عتاب رهبر معظم انقلاب واقع شد. اگر تصلب و سخت‌گیری موجب نرسیدن به اهداف شود، ذلت پذیری و کوتاه آمدن از آرمان‌ها، همه داشته‌ها را از بین خواهد برد. از این منظر اگر حضور رئیس جمهور محترم در سازمان ملل، برای نظام جمهوری اسلامی که از حکومت و ملت رشید ایران تشکیل شده است، دسترسی جدیدی ایجاد نکند، به هیچ وجه نباید داشته‌ها و سرمایه‌های ملت را تباه سازد. حال آنکه با در نظر گرفتن موازین، همجون اصول راهبردی عزت ـ حکمت ـ مصلحت، و اجرای ماهرانه تاکتیک نرمش قهرمانانه، می‌توان به بلندترین اهداف دست یافت.

نکته آخر

همه، جمله رسا و پرمغز رهبر معظم انقلاب اسلامی را به خاطر دارند:
«من دیپلمات نیستم، من انقلابى‌ام، حرف را صریح و صادقانه میگویم». ۱۳۹۱/۱۱/۱۹
با این وصف‌، تاکتیک هوشمندانه «نرمش قهرمانانه» را شخص ایشان به اهل دیپلماسی که قرار است منشاء چنین نرمش‌های هوشمندانه‌ای باشند آموزش داده و از آن‌ها خواسته‌اند که آن را اجرا نمایند. در واقع چنین تدبیر ژرفی تنها از تفکر انقلابی برمی‌خیزد. منتظر خواهیم ماند تا اولین ثمره این رهنمود را در عملکرد مناسب رئیس جمهور محترم در سفر سازمان ملل شاهد باشیم. حماسه سیاسی ادامه خواهد داشت.