سیمای حوزه

به عنوان مثال، درتاريخ آمده ‏است:در سال نهم هجرت هنگامى كه قبيله سركش طى بر اثر حمله‏ قهرمانانه سپاه اسلام شكست ‏خوردند، عدى بن حاتم كه از سرشناسان ‏اين قبيله بود به شام گريخت، ولى خواهر او كه «سفانه‏» نام‏ داشت‏ به اسارت سپاه اسلام درآمد. سفانه را همراه ساير اسيران به مدينه آوردند و آنان را درنزديك مسجد در خانه ‏اى جاى دادند، روزى رسول خدا (صلی الله علیه و اله) از آن‏ اسيران ديدن كرد، سفانه از موقعيت استفاده كرده و گفت: «يا محمد هلك الوالد و غاب الوافد فان رايت ان تخلى عنى، و لا تشمت ‏بى احياء العرب، فان ابى كان يفك العانى، و يحفظ الجار، و يطعم‏الطعام، و يفشى السلام، و يعين على نوائب الدهر; اى محمد!پدرم (حاتم) از دنيا رفت، و نگهبان و سرپرستم (عدى) ناپديد شدو فرار كرد، اگر صلاح بدانى مرا آزاد كن، و شماتت و بدگويى ‏قبيله‏ هاى عرب‏ها را از من دور ساز، همانا پدرم (حاتم) بردگان ‏را آزاد مى ‏ساخت، از همسايگان نگهبانى مى‏ نمود، و به مردم غذا مى ‏رسانيد، و آشكارا سلام مى ‏كرد، و در حوادث تلخ روزگار، مردم‏ را يارى مى‏ نمود.» پيامبر اكرم (صلی الله علیه و اله) كه به ارزش‏هاى اخلاقى، احترام شايان مى‏ نمود، به ‏سفانه فرمود: «يا جارية هذه صفة المؤمنين حقا، لو كان ابوك مسلما لترحمناعليه; اى دختر! اين ويژگى‏ هايى كه برشمردى، از صفات مؤمنان‏ راستين است، اگر پدرت مسلمان بود، ما او را مورد لطف و رحمت‏ قرار مى ‏داديم.» آنگاه پيامبر (صلی الله علیه و اله) به مسؤولين امر فرمود:«خلوا عنها فان اباها كان يحب مكارم الاخلاق; اين دختر را به ‏پاس احترامى كه پدرش به ارزش‏هاى اخلاقى مى ‏نمود، آزاد سازيد.». آن گاه پيامبر (صلی الله علیه و اله) لباس نو به او پوشانيد، و هزينه سفر به شام‏را در اختيار او گذاشت، و او را همراه افراد مورد اطمينان به‏شام نزد برادرش رهسپار كرد.

نمونه‏ هايى از اخلاق پيامبر (صلی الله علیه و اله)

در سيره عملى پيامبر (صلی الله علیه و اله) صدها نمونه از اخلاق نيك و زيبا وجوددارد كه هر كدام نشانگر قطره ‏اى از اقيانوس عظيم حسن خلق آن‏ حضرت است، همان گونه كه خداوند با تعبير «و انك لعلى خلق ‏عظيم; و همانا تو اخلاق عظيم و برجسته ‏اى دارى‏» به اين مطلب ‏اشاره فرموده است.

نظر شما را به چند نمونه از آن‏ها جلب ‏مى‏ كنيم: 1- عدى بن حاتم مى‏ گويد: «هنگامى كه خواهرم سفانه به اسارت‏ سپاه اسلام درآمد و من به سوى شام گريختم، پس از مدتى خواهرم ‏با كمال وقار و متانت ‏به شام آمد و مرا در مورد اين كه‏ گريخته‏ ام و او را تنها گذاشتم سرزنش كرد، عذرخواهى كردم، پس‏از چند روزى از او كه بانويى خردمند و هوشيار بود، پرسيدم:«اين مرد (پيامبر اسلام) را چگونه ديدى؟» گفت: «سوگند به‏ خدا او را رادمردى شكوهمند يافتم، سزاوار است كه به او بپيوندى كه در اين صورت به جهانى از عزت و عظمت پيوسته ‏اى‏». با خود گفتم به راستى كه نظريه صحيح همين است، به عنوان پذيرش ‏اسلام، به مدينه سفر كردم، پيامبر (صلی الله علیه و اله) در مسجد بود، در آن جا به‏ محضرش رسيدم، سلام كردم، جواب سلامم را داد و پرسيد:كيستى؟ عرض كردم عدى بن حاتم هستم، آن حضرت برخاست و مرا به‏ سوى خانه ‏اش برد، در مسير راه با اين كه مرا به خانه مى ‏برد،بانويى سالخورده و مستضعف با او ديدار كرد، اظهار نياز نمود، پيامبر (صلی الله علیه و آله) مدتى طولانى در آنجا توقف كرد و آن بانو را درمورد تامين نيازهايش راهنمايى فرمود. با خود گفتم:«سوگند به خدا اين شخص پادشاه نيست.» سپس از آن جا گذشتيم وبه خانه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) وارد شدم، پيامبر (صلی الله علیه و آله) از من استقبال وپذيرايى گرمى نمود، زيراندازى كه از ليف خرما بود، نزدم آوردو به من فرمود: بر روى آن بنشين. گفتم: بلكه شما بر آن‏ بنشينيد. فرمود: نه، شما بر آن بنشين، خود آن حضرت بر روى‏ زمين نشست، با خود گفتم: اين نيز نشانه ديگر كه آن حضرت، پادشاه نيست. سپس مطلبى از دينم را كه راز پوشيده بود بيان‏ فرمود، دريافتم كه او بر رازها آگاهى دارد، و فهميدم كه‏ پيامبر مرسل مى‏ باشد، بيانات و پيشگوييها و مهربانى‏ هايش مراشيفته‏ اش كرده و همانجا مسلمان شدم.» 2- در جنگ خيبر كه با حضور شخص پيامبر (صلی الله علیه و آله) در سال هفتم هجرت‏ رخ داد، پس از پيروزى سپاه اسلام بر سپاه كفر، جمعى از يهوديان‏ به اسارت سپاه اسلام درآمدند، يكى از اسيران، صفيه دختر حى بن‏ اخطب (دانشمند سرشناس يهود) بود.بلال حبشى، صفيه را به همراه زنى ديگر به اسارت گرفت و آن‏ها رابه حضور پيامبر (صلی الله علیه و آله) آورد، ولى هنگام آوردن آن‏ها اصول اخلاقى رارعايت نكرد، و آن‏ها را از كنار جنازه‏ هاى كشته‏ شدگان يهود حركت‏ داد، صفيه وقتى كه پيكرهاى پاره پاره يهوديان را ديد بسيارناراحت‏ شد و صورتش را خراشيد، و خاك بر سر خود ريخت، و سخت‏ گريه كرد. هنگامى كه بلال آنها را نزد پيامبر (صلی الله علیه و آله) آورد،پيامبر (صلی الله علیه و آله) از صفيه پرسيد: «چرا صورتت را خراشيده‏ اى و اين‏گونه خاك‏ آلود و افسرده هستى؟! » صفيه ماجراى عبورش از كنارجنازه‏ ها را بيان كرد، رسول اكرم (صلی الله  علیه و آله) از رفتار غير انسانى و خلاف‏ اخلاق اسلامى بلال حبشى ناراحت‏ شده و بلال را سرزنش كرده و فرمود: «ا نزعت منك الرحمة يا بلال حيث تمر بامراتين على قتلى‏ رجالهما; اى بلال! آيا مهر و محبت و عاطفه از وجود تو رخت‏ بربسته كه آن‏ها را از كنار كشته‏ شدگانشان عبور مى‏ دهى؟! چرابى‏ رحمى كردى؟» جالب اين كه پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) براى جبران رنج‏ها و ناراحتى‏ هاى‏ صفيه، با او ازدواج كرد، سپس او را آزاد، و بار ديگر باپيش ‏نهاد صفيه با او ازدواج نمود و به اين ترتيب، ناراحتى‏ هاى اورا به طور كلى از قلبش زدود. 3- در ماجراى جنگ حنين كه در سال هشتم هجرت رخ داد، شيماءدختر حليمه كه خواهر رضاعى پيامبر (صلی الله علیه و اله) بود، با جمعى از دودمانش‏ به اسارت سپاه اسلام درآمدند، پيامبر (صلی الله علیه و آله) هنگامى كه شيماء را درميان اسيران ديد، به ياد محبت‏هاى او و مادرش در دوران‏ شيرخوارگى، احترام و محبت‏ شايانى به شيماء كرد. پيش روى اوبرخاست و عباى خود را بر زمين گستراند، و شيماء را روى آن‏ نشانيد، و با مهربانى مخصوصى از او احوال‏پرسى كرد، و به اوامر فرمود: «تو همان هستى كه در روزگار شيرخوارگى به من محبت‏ كردى…» (با اين كه از آن زمان حدود شصت‏ سال گذشته بود). شيماء از پيامبر (صلی الله علیه و آله) تقاضا كرد، تا اسيران طايفه‏ اش را آزادسازد، يامبر (صلی الله علیه و اله) به او فرمود:«من سهميه خود مرا بخشيدم،و در مورد سهميه ساير مسلمانان،به تو پيشنهاد مى‏ كنم كه بعد از نماز ظهر برخيز و در حضورمسلمانان، بخشش مرا وسيله خود قرار بده تا آنها نيز سهميه خود را ببخشند. شيماء همين كار را انجام داد، مسلمانان گفتند: «ما نيز به‏ پيروى از پيامبر (صلی الله علیه و اله) سهميه خود را بخشيديم.» سيره‏ نويس معروف‏ ابن هشام مى‏ نويسد: «پيامبر (صلی الله علیه و اله) به شيماء فرمود: اگر بخواهى باكمال محبت و احترام، در نزد ما بمان و زندگى كن، و اگر دوست‏دارى تو را از نعمت‏ها بهره‏ مند مى‏ سازم و به سلامتى به سوى قوم‏ خود بازگرد؟» شيماء گفت: مى‏ خواهم به سوى قوم خود بازگردم.پيامبر (صلی الله علیه و اله) يك غلام و يك كنيز به او بخشيد و اين دو با هم‏ ازدواج كردند، و به عنوان خدمتكار خانه شيماء به زندگى خود ادامه دادند. 4- مهربانى و اخلاق نيكوى پيامبر (صلی الله علیه و اله) در حدى بود كه امام صادق (علیه السلام)فرمود:روزى رسول خدا (صلی الله علیه و اله) نماز ظهر را با جماعت‏ خواند، مردم بسيارى به‏ او اقتدا كردند، ولى آن‏ها ناگاه ديدند آن حضرت بر خلاف معمول‏ دو ركعت آخر نماز را با شتاب تمام كرد (مردم از خود مى‏ پرسيدند، به راستى چه حادثه مهمى رخ داده كه پيامبر (صلی الله علیه واله)نمازش را با شتاب تمام كرد؟!) پس از نماز از پيامبر (صلی الله علیه و اله)پرسيدند: «مگر چه شده؟ كه شما اين گونه نماز را (با حذف‏ مستحبات) به پايان بردى؟» پيامبر (صلی الله علیه و اله) در پاسخ فرمود:«اما سمعتم صراخ الصبى; آيا شما صداى گريه كودك رانشنيديد؟» معلوم شد كه كودكى در چند قدمى محل نمازگزاران‏ گريه مى‏ كرده، و كسى نبود كه او را آرام كند، صداى گريه او دل‏ مهربان پيامبر (صلی الله علیه و اله) را به درد آورد، از اين رو نماز را با شتاب‏ تمام كرد، تا كودك را از آن وضع بيرون آورده، و نوازش نمايد. 5- عبد الله بن سلام از يهوديان عصر پيامبر (صلی الله علیه و اله) بود، عواملى ازجمله جاذبه‏ هاى اخلاق پيامبر (صلی الله علیه و اله) موجب شد كه اسلام را پذيرفت و رسما در صف مسلمانان قرار گرفت، او دوستى از يهوديان به نام‏«زيد بن شعبه‏» داشت، عبدالله پس از پذيرش اسلام همواره زيدرا به اسلام دعوت مى‏ كرد، و عظمت محتواى اسلام را براى او شرح‏ مى‏ داد بلكه به اسلام گرويده شود، ولى زيد هم چنان بر يهودى‏ بودن خود پافشارى مى‏ كرد و مسلمان نمى‏ شد. عبدالله مى‏ گويد: روزى‏ به مسجدالنبى رفتم ناگاه ديدم، زيد در صف نماز مسلمانان نشسته‏ و مسلمان شده است، بسيار خرسند شدم، نزدش رفتم و پرسيدم «علت‏ مسلمان شدنت چه بوده است؟» زيد گفت: تنها در خانه‏ ام نشسته‏ بودم و كتاب آسمانى تورات را مى‏ خواندم، وقتى كه به آياتى كه‏ در مورد اوصاف محمد (صلی الله علیه و اله) بود رسيدم، با ژرف‏ انديشى آن را خواندم‏ و ويژگى هاى محمد (صلی الله علیه و اله) را كه در تورات آمده بود به خاطر سپردم،با خود گفتم بهتر آن است كه نزد محمد (صلی الله علیه و اله) روم و او رابيازمايم، و بنگرم كه آيا او داراى آن ويژگى‏ ها كه يكى از آنها«حلم و خويشتن‏دارى‏» بود هست‏ يا نه؟ چند روز به محضرش رفتم،و همه حركات و رفتار و گفتارش را تحت نظارت دقيق خود قراردادم، همه آن ويژگى‏ ها را در وجود او يافتم، با خود گفتم تنهايك ويژگى مانده است، بايد در اين مورد نيز به كند و كاو خودادامه دهم، آن ويژگى حلم و خويشتن‏ دارى او بود، چرا كه درتورات خوانده بودم: «حلم محمد (صلی الله علیه و اله) بر خشم او غالب است، جاهلان‏ هر چه به او جفا كنند، از او جز حلم و خويشتن‏ دارى نبينند.» روزى براى يافتن اين نشانه از وجود آن حضرت، روانه مسجد شدم،ديدم عرب باديه‏ نشينى سوار بر شتر به آنجا آمد، وقتى كه‏ محمد (صلی الله علیه و اله) را ديد، پياده شد و گفت: «من از ميان فلان قبيله به‏ اينجا آمده‏ ام، خشكسالى و قحطى باعث‏ شده كه همه گرفتار فقر ونادارى شده‏ ايم، مردم آن قبيله مسلمان هستند، و آهى در بساط ندارند، وضع ناهنجار خود را به شما عرضه مى‏ كنند، و اميد آن رادارند كه به آنها احسان كنى.» محمد (صلی الله علیه و اله) به حضرت على (علیه السلام)فرمود:آيا از فلان وجوه چيزى نزد تومانده است؟ حضرت على (علیه السلام) گفت: نه،پيامبر (صلی الله علیه و اله) حيران و غمگين شد، همان دم من به محضرش رفتم عرض‏ كردم اى رسول خدا! اگر بخواهى با تو خريد و فروش سلف كنم،اكنون فلان مبلغ به تو مى‏ دهم تا هنگام فصل محصول، فلان مقدارخرما به من بدهى، آن حضرت پيشنهاد مرا پذيرفت، و معامله راانجام داد، پول را از من گرفت و به آن عرب باديه‏ نشين داد. من‏ هم چنان در انتظار بودم تا اين كه هفت روز به فصل چيدن خرمامانده بود، در اين ايام روزى به صحرا رفتم، در آنجا محمد (صلی الله علیه و اله)را ديدم كه در مراسم تشييع جنازه شخصى حركت مى‏ كرد، سپس درسايه درختى نشست و هر كدام از يارانش در گوشه‏ اى نشستند، من‏ گستاخانه نزد آن حضرت رفتم، و گريبانش را گرفتم و گفتم:«اى پسر ابو طالب! من شما را خوب مى‏ شناسم كه مال مردم را مى‏ گيريد و در باز گرداندن آن كوتاهى و سستى مى‏ كنيد، آيا مى‏ دانى‏ كه چند روزى به آخر مدت مهلت ‏بيشتر نمانده است؟» من با كمال‏ بى‏ پروايى اين گونه جاهلانه با آن حضرت رفتار كردم (با اين كه‏ چند روزى به آخر مدت مهلت‏ باقى مانده بود) ناگاه از پشت‏ سر آن‏ حضرت، صداى خشنى شنيدم، عمر بن خطاب را ديدم كه شمشيرش را ازنيام بركشيده ، به من رو كرد و گفت: «اى سگ! دور باش.» عمرخواست ‏باشمشير به من حمله كند، محمد (صلی الله علیه و اله) از او جلوگيرى كرد وفرمود:«نيازى به اين گونه پرخاش‏گرى نيست، بايد او (زيد) را به حلم‏ و حوصله سفارش كرد، آن گاه به عمر فرمود:«برو از فلان خرمافلان مقدار به زيد بده.» عمر مرا همراه خود برد و حق مرا داد،به علاوه بيست پيمانه ديگر اضافه بر حقم به من خرما داد. گفتم: اين زيادى چيست؟ گفت:چه كنم حلم محمد (صلی الله علیه و اله) موجب آن شده است، چون تو از نهيب وفرياد خشن من آزرده شدى،محمد (صلی الله علیه و اله) به من دستور داد اين زيادى‏ را به تو دهم، تا از تو دلجويى شود، و خوشنودى تو به دست آيد. هنگامى كه آن اخلاق نيك و حلم عظيم محمد (صلی الله علیه و اله) را ديدم مجذوب اسلام‏ و اخلاق زيباى محمد (صلی الله علیه و اله) شدم، و گواهى به يكتايى خدا، و رسالت ‏محمد (صلی الله علیه و اله) دادم و در صف مسلمانان درآمدم.

اين‏ها چند نمونه از سلوك اخلاقى پيامبر اسلام (صلی الله علیه و اله) بود، كه هركدام چون آيينه اى شفاف ما را به تماشاى جمال زيباى اخلاق نيك‏آن حضرت دعوت مى‏ كند، و يكى از راز و رمزهاى مهم پيشرفت اسلام‏در صدر اسلام را كه بسيار چشمگير بود، به ما نشان مى‏ دهد. در فرازى از گفتار حضرت على (علیه السلام) در شان اخلاق پيامبر (صلی الله علیه و اله) چنين‏ آمده:«رفتار پيامبر (صلی الله علیه و اله) با هم نشينانش چنين بود كه دائما خوش‏رو،خندان، نرم و ملايم بود، هرگز خشن، سنگدل، پرخاشگر، بدزبان،عيبجو و مديحه‏ گر نبود، هيچ كس از او مايوس نمى‏ شد، و هر كس به‏ در خانه او مى‏ آمد، نوميد باز نمى‏ گشت، سه چيز را از خود دور كرده بود; مجادله در سخن، پرگويى، و دخالت در كارى كه به اومربوط نبود، او كسى را مذمت نمى‏ كرد، و از لغزش‏هاى پنهانى مردم‏ جستجو نمى‏ نمود، جز در مواردى كه ثواب الهى دارد سخن نمى‏ گفت،در موقع سخن گفتن به قدرى گفتارش نفوذ داشت كه همه سكوت نموده‏ و سراپا گوش مى‏ شدند… .»

فرا رسيدن ماتم جانسوز رحلت كامل‏ترين انسان، حضرت ختمى مرتبت‏ و شهادت سبط اكبرش حضرت امام حسن مجتبى عليه السلام را در اين‏ روز و هم چنين شهادت امام على بن موسى الرضا عليه السلام را درآخر اين ماه به فرزند دلبندش حضرت ولى الله الاعظم ارواحنافداه، مقام معظم رهبرى و به جهان بشريت، و مسلمانان دنيا وشيعيان و به ويژه امت پاسدار اسلام و پيروان اهل بيت عصمت وطهارت تسليت عرض مى‏ كنيم به اين اميد كه ان شاء الله پيروى ازثقلين را سرلوحه اعمال خود قرار دهيم تا پيامبر و خداى پيامبراز ما خشنود و به شفاعت آن ذوات پاك در روز «وا نفسا» نايل‏ آييم.

ماهنامه پاسدار اسلام شماره 10

صفحات: 1· 2