گوشه ای از فضایل امام صادق (علیه السلام)
مناقبى كه براى هر يك از ائمه ذكر شده در بسيارى از اوقات با يكديگر اختلاف دارد. البته اين بدان معنا نيست كه منقبتى كه به يك امام مخصوص داشتهايم در امام ديگر موجود نبوده است. بلكه آنان همگى در تمام مناقب و فضايل پسنديده مشتركاند. آنان همه از يك نور و از يك طينتسرشته شدهاند و هر كدام در برخوردارى از صفات پسنديده سرآمد مردم روزگار خويش بودهاند اما از آنجا كه مقتضيات هر دوره و بازنمودهاى اين صفات در ائمه، بر حسب اختلاف هر عصر و دوره، متفاوت است هر يك مناقب خاص خود را دارند. به عنوان مثال ظهور آثار شجاعت از امير مؤمنان (ع) و فرزند بزرگوارش امام حسين (ع) همچون ظهور آنان در ديگر ائمه نيست. شجاعت على (ع) با جهاد وى در ركاب پيغمبر (ص) و نبرد او با قاسطين و مارقين و ناكثين در روزگار خلافتش به ظهور رسيد و شجاعتحسين (ع) نيز به هنگامى كه دستور يافتبا ستمگران به مبارزه برخيزد، آشكار شد. اما ديگر ائمه چون مامور به تقيه و مدارا بودند، بروز جاعتبدانگونه كه در آن دو امام (ع) مشاهده شد، لزومى نيافت. اما با اين وصف همه آنان در اينكه شجاعترين مردم زمانه خويش بودهاند، مشتركاند. در عوض صفت علم در امام باقر (ع) و امام صادق (ع) بيش از ساير ائمه به چشم مىخورد. زيرا شرايط آنان به گونهاى بود كه در واپسين روزگار حكومتى مىزيستند كه به نابودى مىگراييد و در همان حال حكومت ديگرى مىرفت تا جايگزين حكومت پيشين شود. اما صفت علم در تمام آنها مشترك است و آنان همگى داناترين مردم روزگار خويش بودهاند. همچنين نشانههاى كرم و بخشش و فراوانى صدقات و آزاد كردن بندگان در برخى از ائمه نسبتبه بعضى ديگر نمود بيشترى دارد چرا كه از نظر مالى وسعت معيشت داشتهاند و يا آنكه در زمان آنها تعداد فقرا بسيار بوده است. اما همه آنان در كرم و سخاوت سرآمد دوران خود به حساب مىآمدهاند. در برخى از ائمه نيز صفت عبادت از برجستگى بيشترى برخوردار است و اين بدان خاطر بوده كه اطلاع مردم از احوال آنان كمتر بوده و يا آنكه آن امام مدت اندكى در دنيا زيسته است. با اين حال همه ائمه عابدترين مردم زمانه خويش به شمار مىآمدهاند. همچنين صفتحلم در برخى از ائمه بيش از ساير امامان در نظر جلوه مىكند، چرا كه ممكن است آن امام در طول زندگى خويش متحمل انواع آزار و اذيتشده و تحمل آن همه سختى و شكنجه خود به خود سبب بروز حلم بيشترى از سوى امام مىگردد. اما با اين وصف همه امامان از حليمترين مردم روزگار خويش محسوب مىشدهاند. اينك به بازگويى مناقب و فضايل امام صادق (ع) مىپردازيم. مناقب آن حضرت بسيار است كه به اقتصار از آنها ياد مىكنيم.
1. علم: عبد العزيز بن اخضر جنابذى در كتاب معالم العترة الطاهره از صالح بن اسود نقل مىكند كه گفت: «شنيدم جعفر بن محمد مىگويد: پيش از آن كه مرا از دست دهيد، هر چه مىخواهيد از من بپرسيد. زيرا هيچ كس پس از من نمىتواند از علوم و دانشها، چنان كه من به شما مىگويم، شما را آگاه كند. »
ابن حجر در الصواعق، مىنويسد: مردم به اندازهاى از علوم امام صادق (ع) نقل كردهاند كه سخنانش توشه راه كاروانيان و مسافران و آوازهاش در هر گوشه و كنار زبانزد مردم گشته است. ابن شهر آشوب در مناقب مىگويد: «از آگاهى به علوم امام صادق (ع) به اندازهاى نقل شده كه از هيچ كس ديگرى منقول نيست. »وى همچنين مىنويسد: «نوح بن دراج به ابن ابى ليلى گفت: آيا تا كنون به خاطر حرف كسى از سخن يا كار خود دست كشيدهاى؟گفت: خير مگر حرف يك نفر. پرسيد: او كيست؟پاسخ داد: جعفر بن محمد. »
شيخ مفيد در ارشاد مىنويسد: علومى كه از آن حضرت نقل كردهاند به اندازهاى است كه ره توشه كاروانيان شد و نامش در همه جا انتشار يافت. دانشمندان در بين ائمه (ع) بيشترين نقلها را از امام صادق روايت كردهاند. هيچ يك از اهل آثار و راويان اخبار بدان اندازه كه از آن حضرت بهره بردهاند از ديگران سود نبردهاند. محدثان نام راويان موثق آن حضرت را جمع كردهاند كه شماره آنها، با صرف نظر از اختلاف در عقيده و گفتار، به چهار هزار نفر مىرسد.
نگارنده: اين نكته شايان ذكر است كه تنها حافظ بن عقده زيدى در كتاب رجال خود نام راويان موثق آن حضرت را جمعآورى كرده و آنها را به چهار هزار نفر رسانده است. همچنين در مقدمههاى پيشين قول محقق را در معتبر نقل كرديم كه گفته بود: «علوم فراوان و ارزشمندى از ناحيه جعفر بن محمد نقل شده كه عقول را به حيرت وا مىدارد».
تنها يكى از راويان آن حضرت به نام ابان بن تغلب، سى هزار حديث از امام صادق (ع) نقل كرده است. كشى در رجال به سند خود از امام صادق (ع) نقل كرده است كه فرمود: ابان بن تغلب سى هزار حديث از من روايت كرد. همچنين نجاشى در رجال خويش به نقل از حسن بن على وشا در حديثى آورده است كه گفت: «در اين مسجد (مسجد كوفه) محضر نهصد تن از بزرگان حديث را درك كردم كه همگى مىگفتند جعفر بن محمد برايم حديث كرد.
امام صادق (ع) نيز مىفرمود: سخن من سخن پدرم و سخن او سخن جدم و سخن وى سخن على بن ابى طالب و سخن على سخن رسول خدا (ص) و سخن او گفتار خداوند عز و جل است.
ابن شهر آشوب در مناقب مىنويسد: هيچ كتاب حديث و حكمت و زهدى و موعظهاى از گفتار امام صادق (ع) خالى و بىبهره نيست. و همه مىگويند جعفر بن محمد چنين گفت و جعفر بن محمد صادق چنين فرمود.
كتاب: سيره معصومان، ج 5، ص 52
نويسنده: سيد محسن امين
ترجمه: على حجتى كرمانى
