سیمای حوزه

طرح مانور
مانور در اين عمليات، نقش اساسى و تعيين كننده اى داشت. زيرا تجربه عبور از عرض رودخانه اروند، اين بار مى بايست در طول رودخانه انجام مى گرفت. و اين عبور كه خود تاكتيك ويژه و ابتكار عمليات به شمار مى رفت در صورت تحقق، جنبه هاى ديگر آن كه شامل شكستن خط، پاكسازى، نفوذ در عمق و تسلط بر چند راه (ورودى شهر بصره) مى شد، تحول عظيمى در جنگ ايجاد مى كرد. از اين رو، از ارديبهشت تا مهر ۱۳۶۵ و سپس آذرماه همان سال، بحث هاى مختلف و طرح هاى گوناگونى ارائه شد ولى به دليل معايب آنها منتفى گرديد. يكى از موضوعات اساسى در طرح هاى ارائه شده، از نظر فرماندهان سپاه، وابستگى ابتكار ويژه به غافل گيرى دشمن بود.
بدين ترتيب پس از يك دور بحث، طرحى تصويب شد كه مورد توافق كليه فرماندهان بود.
در جلسه، (۱۶ مهرماه سال ۱۳۶۵) پس از بحث و گفت وگو، سرانجام فرماندهان يگان ها مانور عملياتى از پنج ضلعى در شلمچه تا جزيره سهيل در مقابل جزيره مينو را پذيرفتند. آنها پذيرفتند كه زمين شلمچه بر زمين مقابل جزيره مينو ترجيح دارد. همچنين، اهميت زمين دو طرف اروند و ابوالخصيب و نيز تاكتيك ويژه براى عبور از تنگه مورد قبول واقع شد. در پايان اين جلسه، فرمانده سپاه گفت:
«برادران عزيز، همه توجيه هستند و احتياجى به توضيح اهميت عمليات نيست. اين سومين منطقه اى است كه براى رفتن به سمت بصره در آن عمل مى كنيم. منطقه رمضان (شرق بصره) هور (الهويزه) و اينجا، خداى ناكرده اگر از ما كوتاهى سربزند، مسؤوليت ما خيلى سنگين است. ما بايد با تمام قدرت تكليفمان را انجام دهيم آن وقت، هرچه خدا خواست. اينجا يك شجاعت بزرگ و تدبير و دقت بالايى مى طلبد. اين تاكتيك و شيوه جنگى كه ما براى اين عمليات مهيا كرده ايم، دشمن آمادگى اش را ندارد و (از طرف ما) احتياج به توكل و ايثار بالايى دارد. برادرها بايد همه مسائل را با هم حل كنند و تا آخر عمليات، دست اخوت و برادرى به هم بدهند، چون اين عمليات با هميارى و همكارى پيش مى رود. لذا، بايد تقسيم كار كنيد و همديگر را كمك كنيد».
از نيمه دوم مهرماه كار آماده سازى منطقه عمليات با جديت پيگيرى شد. در حين اين پيگيرى و پيشبرد امور، بحث مانور باز هم مطرح شد و سرانجام، در آذرماه فرمانده سپاه با دريافت نظرات و مسائل جديد، طى جلسه اى با آقاى هاشمى، خط جديد كارى را به نيروى زمينى سپاه ابلاغ كرد.
مطابق آخرين تصميم گيرى و جمعبندى وضع موجود، براى انجام عمليات كربلاى ،۴ چهار زمين شلمچه، ابوالخصيب، منطقه مقابل جزيره ام الرصاص و جزيره مينو انتخاب شد. اين چهار منطقه از نظر مانور آتش، و عقبه و پشتيبانى به يكديگر وابستگى داشتند. از اين رو، هر كدام به يك قرارگاه سپرده شد.

شرح عمليات
طى چند روزى كه به زمان عمليات باقى مانده بود بمباران و آتش توپخانه عراق روز به روز افزايش مى يافت. صبح روز سوم نيز اطراف پل فجر، نهر عرايض، سواحل كارون، اوايل جاده خرمشهر، حوالى ايستگاه هفت و برخى نقاط ديگر، بمباران شد و آتش توپخانه دشمن نيز فزونى يافت. پس از تاريك شدن هوا در روز سوم، (زمان آغاز عمليات) عراقى ها به ريختن فلز به وسيله هواپيما و شليك منور دست زدند.
از ساعت ۱۹ تا ۲۱ بيش از پنج مورد گزارش در مورد اقدامات دشمن به قرارگاه مركزى رسيد. با آنكه اوضاع نگران كننده به نظر مى رسيد، اما تحليل كلى فرماندهى آن بود كه شرايط عادى است. از ساعت ۲۱ غواص ها به درون رودخانه رها شدند، اما پس از حدود نيم ساعت، در ساعت ۲۱‎/۳۵ برادر عزيز جعفرى اطلاع داد، دشمن با تيربار نيروها را زير آتش گرفته است. اين تحرك دشمن نيز مانند شب هاى گذشته عادى فرض شد، لذا دستور داده شد همه در ساعت ۲۲‎/۳۰ پاى كار باشند. اما ساعت ۲۱‎/۳۸ دقيقه لشكر ۱۴ امام حسين (ع) خبر داد كه دشمن روى خط، منور زيادى انداخته و داخل رودخانه نيز با تيربار به نيروها حمله كرده است. تمام اين اقدامات دشمن داخل تنگه متمركز شده بود. همان جايى كه مى بايستى تاكتيك ويژه عمليات انجام مى گرفت.
در ساعت ،۲۲ فرمانده قرارگاه قدس اعلام كرد كه لشكر ۳۱ عاشورا متوقف شده است و امكان استفاده از لشكر ۴۱ ثارالله (ع) نيز وجود ندارد، و تيربار دشمن در خط و روى آب نيروها را هدف قرار داده است در محور قرارگاه قدس لشكرهاى ۱۴ امام حسين (ع)، ۲۱ امام رضا (ع) و ۳۱ عاشورا در ساعات نخست حمله و قبل از درگيرى، تلفات زيادى متحمل شدند. با اين همه، فرمانده قرارگاه ابراز مى داشت، شرايط حاد نيست. عدم تحرك خاص دشمن در محورهاى قرارگاه هاى نوح، كربلا و نجف و نيز عادى بودن شرايط در آن محورها، موجب تقويت اين برداشت فرماندهى شده بود، اما شرايط در محور قرارگاه قدس به كلى با شرايط محورهاى ديگر متفاوت بود.به هر صورت، حدود ساعت ۲۲‎/۰۸ با خبرهاى گوناگونى كه رسيد، فرماندهى پى برد كه دشمن تك را كشف كرده است. اما اوضاع به سختى قابل اداره و بازگشت به شرايط قبل از حمله بود و از سوى ديگر، هنوز تا اندازه اى اميدوارى وجود داشت. از اين رو، در ساعت ۲۲‎/۳۰ سوم دى ماه ۱۳۶۵ رمز عمليات قرائت شد و يگان ها در تمام محورها عمليات را آغاز كردند و اين در شرايطى بود كه اين بار، دشمن عمليات را آغاز كرده بود.
با آغاز حمله سراسرى در منطقه عملياتى، در محور قرارگاه هاى نجف، قدس، نوح و كربلا نيروها دست به پيشروى زدند و هدف هايى نيز تصرف شد. اين وضعيت موجب آرامش در قرارگاه شد، اما در ساعت ۲۴‎/۱۰ دقيقه لشكر ۱۴ امام حسين (ع) خبر داد، اين يگان نتوانسته است در جزيره بلجانيه قايق هاى حامل نيرو را پياده كند و دشمن از سمت جزاير بوارين و ماهى مانع عبور اين قايق ها شده و تعدادى از آنها نيز منهدم شده اند. قرارگاه قدس نيز اطلاع داد، نوك جزيره ماهى پاكسازى نشده است و دشمن روى تنگه به شدت تيراندازى مى كند.
در جزيره ام الرصاص، لشكرهاى ۸ نجف، ۱۴ امام حسين (ع)، ۲۵ كربلا و ۴۱ ثارالله وارد عمل شده و ضمن شكستن خط هاى اول دشمن، پيشروى در عمق را آغاز كردند.
لشكر ۲۵ كه وارد جزيره ام الرصاص شده بود، نتوانست تا صبح سرپل به دست آمده را توسعه دهد.
در محور قرارگاه نجف، لشكر ۱۹ فجر توانست وارد پنج ضلعى شود و در محور ديگر نيز، لشكر ۵۷ حضرت ابوالفضل پيشروى كرد. وضعيت در منطقه شلمچه از شرايط بهترى نسبت به ساير محورها برخوردار بود.
در منطقه جزيره مينو قرارگاه نوح - تيپ ۳۳ المهدى - توانست خط را بشكند اما با نيروهاى دشمن مواجه شد كه با سختى توانست پس از پاكسازى، با تيپ ۳۲ انصارالحسين در خط اول الحاق كند. اما وجود آتش در جناح راست، اين محور را تهديد مى كرد، در اين حال، لشكر ۷ ولى عصر (عج) نيز توانست وارد جزيره سهيل شود.
برپايه خبرهاى رسيده از اطلاعات قرارگاه خاتم (سپاه) دشمن دو اقدام اساسى را در دستور كار خود قرار داد: اول اجراى آتش روى دهانه كارون و تنگه، دوم جلوگيرى از پيشروى لشكر ۱۹ فجر و تيپ ۵۷ ابوالفضل در داخل پنج ضلعى در محور شلمچه.
علاوه بر اين، در ساعت يك بامداد، راديو عراق خبر حمله ايران را همراه با نقطه و محورهاى آن اعلام كرد، موضوعى كه در گذشته سابقه نداشت. به ويژه در اين خبر اعلام شد كه اين حمله بين سپاه هاى هفتم و سوم انجام گرفته است و لشكرهاى ۱۱ و ۱۵ درگير هستند. اين خبر، احتمال هوشيارى و آگاهى دشمن را از حمله، در ذهن فرماندهى بيشتر تقويت كرد.
پس از آن كه عبور از تنگه (محور اصلى عمليات) ناممكن شد، عبور از جراير ام الرصاص و ام البابى، محور تلاش جبهه خودى قرار گرفت. اما در ساعت ۲‎/۱۰ بامداد قرارگاه كربلا اطلاع داد كه دهانه كارون از ناحيه پشت ام الرصاص، زير آتش دشمن قرار دارد و همه قايق هاى حامل نيروهاى تيپ انصار الحسين آسيب ديده اند. فرمانده قرارگاه نوح نيز وضع تيپ ۳۳ المهدى را نامناسب گزارش كرد.
علاوه بر اين، در ساعت ۲‎/۲۰ بامداد فرمانده لشكر ۸ نجف شرايط يگان خود را در جزيره ام الرصاص سخت توصيف كرد و اين در حالى بود كه انهدام وسيع قايق ها به دست دشمن، امكان انتقال نيرو را به جلو با مشكل مواجه كرده بود. ضمن آن كه تردد نيروها به دليل آتش دشمن به سختى امكانپذير بود.
در ساعت ۲‎/۵۷ بامداد لشكر ۷ ولى عصر (عج) اعلام كرد قايقى در اختيار ندارد و بخشى از جزيره سهيل را نيز پاكسازى نكرده است. در شلمچه نيز، لشكر ۱۹ فجر و تيپ ۵۷ ابوالفضل توان حفظ پنج ضلعى را نداشتند و در محور بوارين نيز مشكل به وجود آمده بود. از اين رو، در ساعت ۶‎/۱۰ صبح به قرارگاه نجف اجازه داده شد، عقب نشينى كند.
اوضاع در قرارگاه ديگر نيز مساعد نبود، داخل جزيره ام الرصاص الحاق صورت نگرفته بود، لشكر ۲۵ كربلا نتوانست سرپل خود را در جزيره ام البابى توسعه دهد، لشكر ۸ موفق به پاكسازى هدف هاى خود در جزيره ام الرصاص نشد و تيپ انصارالحسين نيز نتيجه روشنى به دست نياورد. يگان هاى ديگر نيز شرايط مشابهى داشتند. از اين رو، فرماندهى با تشكيل جلسه اى دستور داد جزيره ام الرصاص حفظ شود و در محورهاى ديگر يگان ها عقب نشينى كنند. اما در پى اظهار خوش بينى چند تن از فرماندهان و دريافت برخى خبرها، بار ديگر براى ادامه عمليات اميدوارى ايجاد شد و برخى تلاش ها نيز صورت گرفت، اما از حدود ساعت ۱۱ صبح عراق عليه مواضع رزمندگان دست به پاتك زد و سرانجام، در ساعت ۲۳‎/۴۵ دقيقه شب (چهارم) توقف عمليات اعلام شد.
بدين ترتيب، به منظور حفظ قوا و طراحى دوباره عمليات آتى، از ادامه نبرد اجتناب شد. در اين عمليات، ۹۸۵ تن از نيروهاى خودى شهيد و ۸۰۷۱ تن مجروح شدند.
مركز مطالعات و تحقيقات جنگ

صفحات: 1· 2· 3