سیمای حوزه

ماه شعبان غیر از آن که به ماه اعیاد و ماه شادی اهل بیت (علیهم السلام) معروف است، شأن دیگری هم دارد: شعبان مقدمه ی ورود به ماه میهمانی خدا؛ ماه مبارک رمضان است. در شعبان چه کنیم که آماده ی میهمانی خدا شویم؟ مهم ترین کار این است که خود را پاکیزه کنیم؛ و برای پیراستگی روح، یکی از دستورالعمل های موکد دین، “استغفار” است.

استغفار، طلایه دار اعمال ماه شعبان

کتاب شریف مفاتیح الجنان اعمال ماه شعبان را به دو دسته تقسیم نموده است: اعمال مشترک در کل ماه و اعمال مختص روزهای خاص این ماه. اعمال مشترک این ماه این گونه شروع می شود:
اول: هر روز هفتاد مرتبه بگوید: “استغفرالله و أسئله التوبه”
دوم: هر روز هفتاد مرتبه بگوید: “استغفرالله الذی لا اله الّا هو الرّحمن الرّحیم الحیّ القیّوم و اتوب الیه”
مرحوم شیخ عباس قمی صاحب مفاتیح در ادامه می گوید: از روایات مستفاد می شود که بهترین دعاها و ذکرها در این ماه استغفار است و هر که هر روز از این ماه استغفار کند هفتاد مرتبه، مثل آن است که هفتاد هزار در ماه های دیگر استغفار کند.
فردی از امام صادق (علیه السلام) پرسید: یابن رسول الله بهترین اعمال در این ماه (ماه شعبان) چیست؟ فرمود: تصدق (صدقه دادن) و استغفار. (کلیات مفاتیح الجنان، در اعمال ماه شعبان)
استغفار هنگام سحر

فردی از امام صادق (علیه السلام) پرسید: یابن رسول الله بهترین اعمال در این ماه (ماه شعبان) چیست؟ فرمود: تصدق (صدقه دادن) و استغفار. (کلیات مفاتیح الجنان، در اعمال ماه شعبان)

قرآن یکی از اوصاف متقین را چنین بیان می کند: استمرار در استغفار کردن هنگام سحر."إِنَّ الْمُتَّقینَ فی جَنَّاتٍ وَ عُیُون …وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُون ” (ذاریات، 15 و 18) “پرهیزگاران در باغهاى بهشت و در میان چشمه ها قرار دارند…آنها پیوسته در سحرگاهان استغفار مى كردند”
شکی در این نیست که هنگام سحر، ساعاتی آکنده از رمز و رازهای عرفانی است. ساعاتی که حرکت در سیر الی الله، شتاب بسیاری می گیرد. در این میان، نقش استغفار قابل توجه است.
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود: “خداوند متعال سه بانگ را دوست دارد: بانگ خروس و بانگ قارى قرآن و بانگ كسانى كه در سحرگاهان استغفار می کنند.” (مستدرك الوسائل : 12/146/13742- میزان الحكمه، ج 8، ص 466)
و نیز فرمود: “سه گروهند كه از گزند ابلیس و لشكریان او مصونند: كسانى كه به یاد خدا هستند، كسانى كه از خوف خدا گریانند و استغفار کنندگان در سحرگاهان. “( إرشاد القلوب : 196- میزان الحكمه، ج 8، ص 466)
استغفار، مخصوص یک گناه مشخص نیست

رسول گرامی اسلام صلى الله علیه و آله فرمود: “هر كه زیاد استغفار كند، خداوند گره غم هاى او را بگشاید و از هر تنگنایى بیرونش برد و از جایى كه گمان نمى برد، روزیش رساند” (أعلام الدین، ص294- میزان الحكمه، ج 3، ص 70) و نیز فرمود “هر كس دوست دارد كه نامه اعمالش او را خوشحال كند، استغفارِ در آن را زیاد گرداند.” (میزان الحكمه، ج 8، ص 463)

ممکن است به ذهن خطور کند که: “من که اهل گناه نیستم؛ اصلاً گناهان به این زیادی ندارم که بخواهم برایش هر روز این همه استغفار کنم! ” شاید به گوینده ی این جملات حق بدهیم اما این ذهنیت به دو دلیل باید اصلاح شود:
اول- اگر گناهی بخشوده نشود، حتی اگر فقط یک گناه باشد، ممکن است آدمی را به هلاکت ابدی دچار کند. درست است که به غفاریت خدای متعال ایمان داریم، اما کدام تضمین در دست ماست که بتوانیم با اطمینان بگوییم همه ی گناهان ما با استغفارهای قبلی مان بکلی بخشوده شده و نامه ی اعمالمان پاکِ پاک است؟
پس همیشه این نگرانی وجود دارد که ممکن است گناهی در پرونده ی اعمال ما مانده باشد و ما ندانیم؛ که قطعاً نیازمند توبه و استغفارهای مکرر ماست.
دوم- امامان معصوم ما همگی مبرای از ارتکاب هرگونه معصیت و خطا بوده اند اما استغفار مرام همیشگی آن ها بوده است.
امام صادق علیه السلام در پاسخ به پرسش از آیه «هر مصیبتی به شما می رسد دستاورد خود شماست» فرمود: آیا می پنداری آنچه بر سر علی و خاندان او آمد، دستاورد خودشان بود؟ در حالی كه آنان پاك و معصوم بودند. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بی آن كه گناهی كرده باشد، در شبانه روز یكصد بار به درگاه خدا توبه واستغفار می كرد. خداوند اولیای خود را بی آن كه گناهی كرده باشند، به مصیبت ها گرفتار می سازد تا بدین وسیله پاداششان دهد. (میزان الحكمه، ج 2، ص 62)
پس استغفار، لازم نیست مخصوص یک گناه خاص گفته شود؛ بلکه اثرات فراوان دیگری هم دارد. مثلاً پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود: انواع بلاها را با استغفار برطرف كنید. (الاُصول الستّة عشر : 77 میزان الحكمه، ج 4، ص 20)

چقدر استغفار کنیم؟
گاهی برای ذکر استغفار عدد خاص بیان شده مانند آن چه که در اعمال مشترک ماه شعبان آمده است. یا در کیفیت قنوت نماز وتر، صاحب مفاتیح الجنان می نویسد: “روایت شده که حضرت رسول صلى الله علیه و آله استغفار می کرد در نماز وتر، هفتاد مرتبه.” (کلیات مفاتیح الجنان، در کیفیت نماز شب)
امام علی علیه السلام فرمود: “به هر كس [توفیق] توبه داده شود از قبول آن محروم نمی شود و به هر كس [توفیق] استغفار عطا گردد از آمرزش محروم نمی ماند.” (میزان الحكمه، ج 2، ص 124)

اما علاوه بر این موارد، در روایات اهل بیت عصمت (علیهم السلام) توصیه شده است که زیاد استغفار کنید بدون اینکه عدد آن را تعیین کرده باشند.
رسول گرامی اسلام صلى الله علیه و آله فرمود: “هر كه زیاد استغفار كند، خداوند گره غم هاى او را بگشاید و از هر تنگنایى بیرونش برد و از جایى كه گمان نمى برد، روزیش رساند” (أعلام الدین، ص294- میزان الحكمه، ج 3، ص 70) و نیز فرمود “هر كس دوست دارد كه نامه اعمالش او را خوشحال كند، استغفارِ در آن را زیاد گرداند.” (میزان الحكمه، ج 8، ص 463)
و فرمود: “زیاد استغفار كنید؛ زیرا خداوند عزّ و جلّ آمرزش خواهى را به شما یاد نداد، مگر براى این كه مى خواهد شما را بیامرزد.” (میزان الحكمه، ج 8، ص 463)
و در آخر:

استغفار، بابی است برای توبه و بازگشت به درگاه حضرت رب و ذکری است برای طلب آمرزش. به کسانی که توفیق استغفار داده می شود، نوید آمرزش هم داده شده است. پس امیدوارانه استغفار می کنیم.
امام علی علیه السلام فرمود: “به هر كس [توفیق] توبه داده شود از قبول آن محروم نمی شود و به هر كس [توفیق] استغفار عطا گردد از آمرزش محروم نمی ماند.” (میزان الحكمه، ج 2، ص 124)