مرحوم آیت‌الله مجتهدی تهرانی، در بخشی از شرح دعای روز دهم می‌گوید: از خدا بخواهیم كه ما را رستگار كند و جزو افراد شقی قرار ندهد.

شرح فرازهای دعا

آیت‌الله مجتهدی تهرانی در شرح ‘اَللّهُمَّ اجْعَلْنی فیهِ مِنَ الْمُتَوَكِّلینَ عَلَیكَ’ می‌گوید: خدایا من را در ماه رمضان از كسانی قرار بده كه متوكل باشم و بر تو توكل كنم و چشمم به دست دیگری نباشد.

وی با بیان روایتی از صدر اسلام می‌پردازد و می‌گوید: شخص عربی، بدهكاری زیادی داشت. نزد امام حسین (ع) رفت و عرض كرد كه بدهكاری دارم، خواستم به كریمی مراجعه كنم و به همین دلیل خدمت شما آمدم. حضرت فرمود: سه مساله می‌پرسم؛ اگر یكی را جواب دادی، ثلث قرضت را می‌پردازم، اگر دو تا را جواب دهی دو ثلث آن را می‌دهم و اگر تمام آنها را پاسخ دهی، تمام قرضت را می‌پردازم. مرد عرب گفت كه آخر من پاسخ كسی چون تو را بدهم؟ كه امام فرمود: جدم می‌فرمود؛ الاحسان به قدر معرفة اگر بفهمم چیزی بلدی قرضت را می‌دهم. و بعد سوال كرد: بهترین چیزها در عالم چیست؟ عرب گفت: بهترین چیزها ایمان به خداست. و ایمان به رسول خدا و ایمان به شما خاندان اهل بیت. سوال دوم را اینگونه پرسید كه زینت انسان به چیست؟ عرب گفت: زینت عالم به حلم، زینت ثروتمند به بخشش و زینت فقرا به صبر است.

این استاد اخلاق ادامه می‌دهد: حضرت فرمود كه اگر اینها نباشند؟ عرب گفت: باید آتشی از آسمان بیاید و اینها را از بین ببرد. عالمی كه حلم ندارد، ثروتمندی كه بخشش ندارد و فقیری كه صبر ندارد، باید از بین بروند. حضرت امام حسین (ع) فرمود: نجات از مهالك به چیست؟ عرب گفت: توكل به خدا. امام حسین (ع) تمام قرض‌های آن شخص عرب را پرداخت كرد و یك انگشتر نیز از دستشان خارج و به دست مردم عرب كرد. وی تاكید می‌كند: این حدیث را گفتم تا به این نكته اشاره كنم كه ماه رمضان و روزه ما را موفق كند تا به خدا توكل كنیم. من از صفر شروع كردم و با توكل به این مرحله رسیدم. طلاب جوان هم باید با توكل به درس و تحصیل خودشان ادامه دهند.

آیت‌الله مجتهدی تهرانی در ادامه در شرح ‘وَاجْعَلْنی فیهِ مِنَ الْفاَّئِزینَ لَدَیكَ’ می‌گوید: خدایا من رستگار باشم و نه شقی. اگر رستگار باشم در روز قیامت اهل بهشت می‌شوم. وی همچنین در شرح فراز ‘وَاجْعَلْنی فیهِ مِنَ الْمُقَرَّبینَ اِلَیكَ’ اظهار می‌كند:‌ خدایا من را از مقربان درگاهت قرار بده. اینكه آدم مقرب درگاه الهی باشد خوب است نه اینكه خدا عقب بزند او را. گاهی خدا غضب می‌كند و بندگان باید حواسشان را جمع كنند. این استاد اخلاق ادامه می‌دهد: ‘بِاِحْسانِكَ یا غایةَ الطّالِبینَ’ كه در پایان دعا آمده است، یعنی به حق احسانت ای كسی كه نهایت طالبین تویی. یعنی از هر جا كه آدم ناامید می‌شود پیش خدا می‌رود.

وی در پایان با بیان حدیثی می‌گوید: هر جا كه می‌خواهی بدانی دعایت مستجاب شده است، به دلت نگاه كن. ببین اگر ناامید از همه جا هستی، بدان كه آن دعا مستجاب شده است. خدا خودش می‌فرماید:‌ به عزت و جلال خودم قسم كه قطع می‌كنم امید كسی را كه به غیر از من امید دارد.

* شرح فرازهاي دعا آيت‌الله مجتهدي تهراني

در شرح فراز «اَللّهُمَّ اجْعَلْ لي فيهِ نَصيباً مِنْ رَحْمَتِكَ الْواسِعَةِ» مي‌گويد: خدايا، من را از رحمت واسعه خودت نصيب گردان. براي استجابت اين دعا بايد چه كنيم؟ بايد به زيردستمان كمك كنيم. اگر وضع مالي كسي خوب است، براي دختران دم‌بخت مستند جهاز تهيه كند. در اين صورت دعا درباره او مستجاب مي‌شود و اگر زلزله شود، زير آوار نمي‌‌ماند؛ چون رحمت خدا شامل حال او شده است. اين استاد برجسته اخلاق در ادامه در شرح «وَاهْدِني فيهِ لِبَراهينِكَ السّاطِعَةِ» مي‌گويد: خدايا من را هدايت كن به ادله روشن خودت. خدا دليل‌هاي روشني دارد كه ما را به آن ادله روشن، هدايت مي‌كند. هر ظالمي كه به جزاي اعمالش مي‌رسد، عبرتي است براي ما. آدم با ديدن اين عبرت‌ها مي‌تواند خداشناس شود. آيت‌الله مجتهدي تهراني در ادامه در شرح «وَخُذْ بِناصِيتي اِلي مَرْضاتِكَ الْجامِعَةِ» مي‌گويد: من را به سمت موجبات خوشنودي و رضايت خودت ببر. از من راضي باش هرچند كه بد كردم و عمرم را به بطالت مصرف كردم. حالا آمده‌ام و من را به سمت رضايت خودت ببر. از من خشنود شو و رضايت جامع داشته باش. وي تأكيد مي‌كند: بايد تمام عيب‌ها را از خود دور كنم، و با غيبت نكردن، حلال كردن مال و… اين دعا درباره‌ام مستجاب شود. تا مردم از ما راضي نشوند، خدا از ما راضي نمي‌شود. آيت‌الله مجتهدي تهراني باره «بِمَحَبَّتِكَ يا اَمَلَ الْمُشْتاقينَ» در دعاي روز نهم ماه مبارك رمضان مي‌گويد: اين دعاها را درباره من مستجاب كن، به حق دوستي خودت اي آروزي مشتاقان. اينطور مي‌گوييم چون خدا نسبت به ما دوستي دارد و خدا صد برابر محبت والدين به اولاد، ما را دوست دارد. روايت است كه دوستي صد درجه دارد كه 99 بخش آن مخصوص خدا است و يك درجه آن بين مخلوقات تقسيم شده و خدا در همان يك بخش نيز، سهم دارد. خدايا اين دعاها را به محبت خودت درباره ما مستجاب كن.

شرح دعاي روز هفتم ماه رمضان

روزه چیست و چه فوایدی دارد؟

روزه طبق آنچه در لغت و رساله‌هاي عمليه آمده است، عبارت است از: خودداري كردن شخص از خوردن و آشاميدن و ديگر مبطلات روزه (كه در رساله‌هاي عمليه ذكر گرديده است) و نيز پرهيز از گناهان اعضا و جوارح و در نهايت هرگونه خودداري قلبي شخص روزه‌دار از توجه به غير خداوند.
براي روزه فوايد و آثار زيادي ذكر گرديده است كه به بعضي از آنها اشاره مي‌گردد.

1- يكي از فوائد روزه در اسلام تندرستي است. چنانچه پيامبر گرامي اسلام‌(ص) فرمودند: «روزه بگيريد تا سالم بمانيد.» (بحار، ج 93، ص 255) و هرچه كه علم بيشتر پيشرفت مي‌كند، ابعاد مختلفي از فوايد روزه‌داري معلوم مي‌گردد. 2- سپر در برابر آتش جهنم است. حضرت رسول اكرم‌(ص) مي‌فرمايند: «الصوم جنه من النار»؛ روزه سپري در مقابل آتش جهنم است. (وسائل، ج 7، ص 285) 3- مايه اجابت دعا. رسول خدا‌(ص): «لا ترد دعوه الصائم؛ دعاي روزه‌دار رد نمي‌شود» (بحار، ج 93، ص 256) 4- باعث بخشيده شدن گناهان. رسول خدا‌(ص) مي‌فرمايند: هر‌كس ماه رمضان را براي خدا روزه بدارد، تمام گناهانش آمرزيده مي‌شود. (تفسير مراغي، ج2، ص 69) 5- باعث مي‌شود فرشتگان برايش دعا كنند. رسول گرامي اسلام‌(ص) در‌اين‌باره مي‌فرمايند: خداوند فرشتگان خود را موظف كرده است كه براي روزه‌داران دعا كنند. (بحار، ج 93، ص 285) البته اينها و ده‌ها فايده ديگر كه در آيات و روايات ذكر گرديده، اشاره‌اي بود به فوايد و آثار فردي روزه. براي روزه فوايد اجتماعي فراواني ذكر گرديده كه به بعضي از آنها اشاره مي‌شود؛
1- روزه باعث تحريك انسان‌ها نسبت به همنوع خود مي‌شود! چنانكه در روايتي آمده است: خداوند روزه را واجب كرد تا ثروتمندان و فقرا را همسان سازد. (وسائل، ج 7، ص 2) روزه باعث مي‌شود تا ثروتمندان طعم تشنگي و گرسنگي را چشيده و به ياد فقرا و مستمندان بيفتند تا بدين‌وسيله عاطفه آنها تحريك شده و بخشي از درآمد خود را به آنان اختصاص دهند.
2- روزه‌ داري  باعث خودداري شخص از خيلي از جرائم و صفات زشت اخلاقي و اجتماعي مي‌گردد. از جمله آنها: دروغ، مجادله و درگيري، غيبت، تهمت، فحش، سرزنش و خشم، مردم‌آزاري، معاشرت با مفسدان، سخن‌چيني، حرام‌خواري و… است بي‌ترديد هر يك از اين گناهان كه كنترل شود، باعث جلوگيري از آسيب‌هاي فراوان اجتماعي شده و باعث آرامش آن مي‌گردد. «و ذكر دائمي را نصيبم فرما» بايد دانست قرآن كريم علاوه بر ذكر زباني، ذكر قلبي و ياد دروني را مي‌ستايد. ذكر و فكر، همراه يكديگر ارزش است. متأسفانه كساني كه ذكر مي‌گويند، ولي اهل فكر نيستند و كساني اهل فكر هستند ولي اهل ذكر نيستند! ذكر يكي از نمونه‌هاي روشن عبادت است و ذكر خدا و نعمت‌هاي او، زمينه شكر و سپاس است، چنان‌كه غفلت از ياد خدا، مايه كفران است. ذكر يك نوع حضور قلبي است كه اثرات زيادي براي ذاكر دارد، از جمله؛ باعث توكل، معرفت، شكر، توجه دائمي به خداوند و جلوگيري از لغزش و گناه، محبت نسبت به قلب هستي يعني خداوند، اميد و رجاء و… مي‌شود. ذكر مقام انسان را تا جايي بالا مي‌برد كه مي‌فرمايد: تو ياد من باش، تا من هم ياد تو باشم. (فاذكروني اذكركم - بقره آيه 152)

شرح مختصری بر دعای روز چهارم رمضان

در این روز توفیق فرمانبرداری از فرامین الهی، یاد و ذکر همیشگی خداوند هستی بخش ، توفیق سپاسگزاری بابت نعمتهای بیشماری که در اختیارمان قرار گرفته و طلب بخشش گناهان مواردی هستند که بواسطه دعای روز چهارم از خالق خود طلب کرده، امید به اجابت داریم.

شکر نعمت

نعمتهای بیشماری از سوی خداوند متعال در اختیارمان قرار گرفته، در واقع هرچه داریم و هرچه هستیم به لطف خداوند است، اما انقدر این نعمتها دائم و همیشگی بوده و ما با آنها مأنوس شده ایم که گاهی از یاد می بریم اینها همه از اوست و باید قدردان باشیم.

گاهی متأسفانه انقدر درگیر روزمرگیهای زندگی می شویم که بی توجه به همه آنچه داریم حتی نفسی که می آید و می رود ، بابت نداشته های کوچک خود بنای گلایه را می گذاریم.

با شکر نعمت وسپاس قلبی به درگاه خداوند، نعمتها و کرم خدا را افزایش می دهیم.

فَکُلُواْ مِمَّا رَزَقَکُمُ اللّهُ حَلالًا طَیِّبًا وَاشْکُرُواْ نِعْمَتَ اللّهِ إِن کُنتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ، پس از آنچه خدا شما را روزى کرده است‏حلال [و] پاکیزه بخورید و نعمت‏خدا را اگر تنها او را مى‏پرستید شکر گزارید .(سوره نحل، ایه ۱۱۴)

طلب بخشش

همه خواسته یا ناخواسته در طول روز گناهان ریز و درشتی را از سر بی توجهی مرتکب می شویم که اگر به موقع طلب بخشش نداشته باشیم، روی هم تلنبار شده و آنقدر بزرگ می شوند که دیگر به سادگی نمی شود آنها را جبران کرد.

خوب است از فرصت ماه رمضان برای طلب بخشش گناهان خود استفاده و با خود عهد کنیم، نهایت دقت و توجه را داشته باشیم که گناه نکنیم، هرچند به ظاهر کوچک.

وَمَا ظَنُّ الَّذِینَ یَفْتَرُونَ عَلَى اللّهِ الْکَذِبَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِنَّ اللّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلَکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لاَ یَشْکُرُونَ ؛ و کسانى که بر خدا دروغ مى‏بندند روز رستاخیز چه گمان دارند در حقیقت‏خدا بر مردم داراى بخشش است ولى بیشترشان سپاسگزارى نمى‏کنند .(سوره یونس، آیه ۶۰)

شرح دعای روز سوم

علت ضعیفی حافظه

یکی از نعمت‌های بزرگ خدا ذهن است در این دعا از خدا درخواست ذهن و حافظه می‌کنیم، اگر می‌بینید حافظه ضعیف است و حافظه درست و حسابی نداریم علت آن گناه است ؛ به نامحرم که نگاه کنی حافظه می‌رود .

شخصی به دانشمندی مراجعه می‌کند و می‌گوید ؛ من حافظه ندارم آن دانشمند گفت: گناه نکن و علت آن را هم ذکر کرد و گفت : علم یک نوع فضیلت و برتری است و خدا این برتری را به شخص گنه‌کار نمی‌دهد لذا کسی که اهل گناه است مجتهد و ملا  نمی‌شود و اگر بخواهد ملا بشود و به درد مردم بخورد باید حافظه داشته باشد و لازمه آن ترک گناه است

مرحوم آیت الله بروجردی گاهی در درس شعرهای سیوطی می‌خواندند ؛ با این که حدود هفتاد الی هشتاد سال از زمانی که سیوطی می‌خواندند و مجتهد شده بودند فاصله بود، ولی به علت دوری از گناه از حافظه بسیاری قوی برخوردار بودند.

دعایی برای تقویت حافظه

پس از خدا؛ حافظه بخواهیم و ترک گناه کنیم ؛ این دعا را هم بعد از هر نماز بخوانید :

« سُبْحانَ مَنْ لا” یَعْتَدی عَلی اَهلَ مَمْلَکَتِةِ سُبْحانَ مَنْ لا یَاْخُذُ اَهْلَ الْاَرضِ بِاَلْو"انِ الْعَذابِ سُبْحانَ الرَّؤُفِ الرَّحیمِ اللهُمَّ اجْعَلْ لی فی قَلبیْ نُوراً و بَصَرَاً و فَهْماً و عِلْماً اِنَّکَ عَلی” کُلِّ شَیْئٍ قَدیرٌ »[3] که باعث تقویت حافظه می‌شود ؛ قرآن حفظ کنید؛ حافظه زیاد می‌شود ؛خواندن آیت الکرسی حافظه را زیاد می‌کند و…

در ادامه دعای روز سوم از خدا طلب بیداری از خواب غفلت می‌کنیم

وَ بَاعِدْنِی فِیهِ مِنَ السَّفَاهَةِ وَ التَّمْوِیهِ

خدایا در این روز مرا از کارهای  باطل  و سفیهانه دور گردان ؛ غیبت نکنم ، دروغ نگویم و .. «سفاهت به معنای ؛ کار بی خردانه و بچگانه است.

وَ اجْعَلْ لِی نَصِیباً مِنْ کُلِّ خَیْرٍ مِنْ کُلِّ خَیْرٍ تُنْزِلُ فِیهِ

خدایا هر کار خیری که در ماه رمضان نازل کرده‌ای نصیبی از آن کار خیر به من برسان.

شیطان چگونه از ما دور می‌شود؟

رسول خدا فرمود : آیا شما را خبر ندهم  به اموری که اگر به آن امور عمل کنید شیطان از شما دور می‌شود؛ مثل دور بودن مشرق از مغرب ؟

اصحاب گفتند : بله یا رسول الله

حضرت فرمودند : روزه بگیرید چرا که روزه صورت شیطان را سیاه می‌کند.

یکی از کارهای خیر روزه  گرفتن است از خدا بخواهیم که در ماه رمضان مریض نشویم و توفیق روزه داری داشته باشم یکی از کارهای خیر دیگر صدقه است؛ صدقه دادن هم پشت شیطان را می‌شکند « و کَسْرَ ظَهره » و در ادامه آمده است مواظبت بر عمل صالح ؛ نماز شب و دوستی با خدا  و استغفار ریشه شیطان را قطع می‌کند

و در آخر حدیث گفته شده است « و لکلِ شیٍ زکات  و زکاتُ الابدان الصیام » که هر چیزی زکاتی دارد و زکات بدن‌های شما روزه است.[4]

وَ اجْعَلْ لِی نَصِیباً مِنْ کُلِّ خَیْرٍ تُنْزِلُ فِیهِ بِجُودِکَ یَا أَجْوَدَ الْأَجْوَدِین

خدایا هر خیری که در ماه رمضان نازل می‌کنی برای من نصیبی از آن خیر قرار بده به جود و بخشش خودت ای کسی که جود و بخششت از همه بخشندگان بیشتر است.

پی نوشت ها :

[1] - اقبال الاعمال ؛ سید بن طاووس  ص 123

[2] - « المستطرف فی کل فن مستطرف» ص 29 باب چهارم

[3] -  «مستدرک‌الوسائل ج : 5 ص : 78»  عَنِ النَّبِیِّ ص قَالَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَحْفَظَ کُلَّمَا تَسْمَعُ وَ تَقْرَأُ فَادْعُ بِهَذَا الدُّعَاءِ فِی دُبُرِ کُلِّ صَلَاةٍ وَ هُوَ «سُبْحَانَ مَنْ لَا یَعْتَدِی عَلَی أَهْلِ مَمْلَکَتِهِ سُبْحَانَ مَنْ لَا یَأْخُذُ أَهْلَ الْأَرْضِ بِأَلْوَانِ الْعَذَابِ سُبْحَانَ الرَّءُوفِ الرَّحِیمِ اللَّهُمَّ اجْعَلْ لِی فِی قَلْبِی نُوراً وَ بَصَراً وَ فَهْماً وَ عِلْماً إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیرٌ »

ترجمه : پیامبر اکرم ( صلی اله علیه و آله و سلم)  در این حدیث خطاب به امیر المومنین  علی بن ابیطالب ( علیه السلام ) می‌فرمایند : ای علی  ؛ اگر می‌خواهی که هر چیزی را که می‌شنوی  و مطالعه و قرائت می‌کنی بخاطر بسپاری بعد از هر نماز این دعا را بخوان « سبحان من لا یعتدی …»

[4] - « اصول کافی  ج 4 ص 62 »  عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبِی زِیَادٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ )ع (أَنَّ النَّبِیَّ )ص( قَالَ لِأَصْحَابِهِ أَ لَا أُخْبِرُکُمْ بِشَیْ‌ءٍ إِنْ أَنْتُمْ فَعَلْتُمُوهُ تَبَاعَدَ الشَّیْطَانُ مِنْکُمْ کَمَا تَبَاعَدَ الْمَشْرِقُ مِنَ الْمَغْرِبِ قَالُوا بَلَی قَالَ الصَّوْمُ یُسَوِّدُ وَجْهَهُ وَ الصَّدَقَةُ تَکْسِرُ ظَهْرَهُ وَ الْحُبُّ فِی اللَّهِ وَ الْمُوَازَرَةُ عَلَی الْعَمَلِ الصَّالِحِ یَقْطَعُ دَابِرَهُ وَ الِاسْتِغْفَارُ یَقْطَعُ وَتِینَهُ وَ لِکُلِّ شَیْ‌ءٍ زَکَاةٌ وَ زَکَاةُ الْأَبْدَانِ الصِّیَامُ

منابع :

سایت حوزه و تبیان

بیانات آیة الله مجتهدی تهرانی