سیمای حوزه

نويسنده: حجت الاسلام جواد محدّثى

نگاهى به شخصيّت و فضايل امام حسن مجتبى عليه ‏السلام در منابع اهل سنّت

مظلوميّت اهل بيت عليهم‏السلام ، به ويژه امام مجتبى عليه‏السلام در همه ابعاد مشهود است؛ از جمله در ثبت و ضبط سخنان و زندگينامه و شخصيّت آنان در منابع مكتوب، به خصوص در كتب اهل سنّت.
از اين رو، دلباختگان اين خاندان كوشيده‏اند تا غبار غربت از سيماى نورانى آنان بزدايند و با تأليف آثارى مستند به كتب اهل سنّت، گوشه‏اى از فضايل خورشيدگون و جاودان امامان شيعه را تبيين كنند.
محقق ارجمند، استاد حسن مصطفوى با نگارش كتابى با عنوان «الامام‏المجتبى، ابومحمد الحسن بن على عليه‏السلام ، حياته، مقاماته، خلافته، حلمه، جريان صلحه، كلماته، خطبه، ردّ الاعتراضات» و با استناد به كتب تاريخى و حديثى و صحاح اهل سنّت، تلاش كرده است شخصيّت حضرت مجتبى عليه‏السلام را ترسيم كند.
به پاس ارج نهادن به تلاش ارزشمند آن پژوهشگر نامدار، گزارشى از تحقيق او تقديم شما عزيزان مى‏شود.
مؤلّف، اثر خود را در 58 بخش تدوين كرده است كه شامل همه دوره‏هاى حيات پربركتِ سبط اكبر عليه‏السلام مى‏شود. به خصوص بخشهايى كه به دوران امامت و صلح و قضاياى پس از صلح و برخوردهاى او با معاويه و امويانِ كينه توز و جريان‏هاى انحرافى در جهان اسلام مربوط مى‏شود، غناى بيشترى دارد.
عمده مطالب اين كتابِ 260 صفحه‏اى از منابع اهل سنّت است و در فهرست منابع، نام 61 كتاب ديده مى‏شود؛ همچون: «اخبار اصبهان» ابونعيم؛ «اخبارالطّوال» دينورى؛ «استيعاب» ابن عبدالبر؛ «اَغانى» ابوالفرج اصفهانى؛ «البداية و النهاية» ابن كثير؛ «البيان و التبيين» جاحظ؛ «تهذيب» ابن عساكر؛ «سنن» بيهقى؛ «شرح نهج البلاغه» ابن ابى‏الحديد؛ «طبقات» شعرانى؛ «عقدالفريد» ابن عبد ربّه؛ «الفصول المهمّه» ابن صبّاغ؛ «مُرُوج الذّهب» مسعودى؛ «محاسن» بيهقى؛ «نورالأبصار» شبلنجى و… دهها كتاب ديگر كه عمدتاً از منابع و متون كهن تا قرن پنجم هجرى است.
گاهى هم در تكميل بحث، نكاتى از برخى منابع شيعى همچون: كافى، وافى، تنقيح المقال، ارشاد، اعيان الشيعه و… آورده است.
مؤلف در مقدمه، اشاره دارد كه در اين تدوين و تأليف، از هرگونه تعصّب در گفتار و سخنان بى‏مدرك و مطالب غير مورد اطمينان يا غير قابل قبول براى فهم سليم، پرهيز كرده و بنياد كار را بر بيان حقيقت و اظهار آنچه درست است و آوردن مطالبى كه منطبق با حق و برهان و استدلال استوار است، نهاده است و كتاب را پيشكش به ساحت مقدّس حضرت مجتبى عليه‏السلام نموده است.
در نخستين بخش، به درج گفته‏هاى اهل سنّت و مؤلّفان بزرگ آنان پيرامون شخصيّت آن حضرت، پرداخته است. مثلاً به نقل از كتاب «البدايه» موضع او را در حادثه قتل عثمان و تلاش براى جلوگيرى از هجوم شورشيان براى كشتن او، بيان كرده و مى‏نويسد: «ابوبكر و عمر، امام مجتبى عليه‏السلام را دوست داشتند و به او احترام مى‏گذاشتند. ابن عباس، ركاب حضرت را مى‏گرفت تا سوار شود و اين را از افتخارات خود مى‏دانست.»
در فصلى به استناد منابع اهل‏سنت، به مقام و فضيلت و جايگاه رفيع آن حضرت نزد خدا و رسول مى‏پردازد و نمونه‏هاى متعددى از كرم، بزرگوارى، جود و بخشندگى، علوّ همّت و بى‏اعتنايى به زرق و برق دنيا مى‏آورد.
در فصل ديگر، شرافت حسب و نسب امام حسن عليه‏السلام و برجستگى خاصّ وى را مستند به منابع سنّى ياد مى‏كند. يكى از دهها موارد، مطلبى است كه از «عقدالفريد» اين‏گونه نقل مى‏كند:
«روزى معاويه به همنشينان خود گفت: گرامى‏ترين و ارجمندترين مردم از نظرپدر، مادر، جدّ، جدّه، عمو، عمّه، دايى و خاله كيست؟ گفتند: شما بهتر مى‏دانيد. وى دست حسن بن على عليهماالسلام را گرفت و گفت: اين؛ پدرش على بن ابى‏طالب است، مادرش فاطمه دختر پيامبر، جدّش رسول خدا، جدّه‏اش حضرت خديجه، عمويش جعفر طيّار، عمّه‏اش هاله دختر ابوطالب، دايى‏اش قاسم پسر پيامبر و خاله‏اش زينب دختر حضرت محمد صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم .»1
اين، مصداقِ بارز همان نكته معروف است كه «اَلْفَضْلُ ما شَهِدَتْ بِهِ اْلأَعْداءُ».
از فصول ديگر كتاب، عبارتند از: امام مجتبى عليه‏السلام و آيه تطهير، امام و آيه مودّت، سرور جوانان بهشتى، محبّت پيامبر نسبت به حسنين، صلح امام حسن از زبان پيامبراكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم ، امام مجتبى و ايّام شورا، امام در دوره خلافت عثمان، نقش و حضور آن حضرت در جنگ جمل و جنگ صفّين، مسافرت‏هاى حضرت و عبادت‏هاى امام حسن عليه‏السلام .
جود و بخشش، از ويژگى‏هاى ديگر حضرت مجتبى عليه‏السلام است كه فصلى را به اين موضوع اختصاص داده و نمونه‏هاى متعدّدى از آن را باز گفته است.

صفحات: 1· 2

می گفت و آن آئینه ی ایزدنمایی
آتش گرفتم سوختم ما در کجایی
قلب تمام شیعیان سوزد زداغش
سلام ما بر قبر بی شمع و چراغش
شهادت کریم آل طاها تسلیت باد

پیامبر رحمت

2 : سعه صدر پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله

یکی از ابزارهای مهم مدیریت، سعه صدر است. امیرمؤمنان علی(ع) می فرماید: «آلةُ الرئاسةِ سِعةُ الصدرِ؛ ابزار مدیریت و ریاست، ظرفیت و تحمل بیشتر داشتن است».32

مفهوم سعه صدر

«سعه» در لغت به معنای طاقت، قدرت، توسعه، گشاده و وسعت دار و… و «صدر» نیز به معنای سینه است. «شرح صدر» اصطلاح دیگری به همین معناست. شرح نیز به معنای توسعه، گستردگی و فراخی و… آمده است. در اصطلاح، شرح صدر به معنای گستردگی سینه و ظرفیت انسان به نور الهی و سکینه و آرامش یافتن از ناحیه خداوند است.
بنابراین، سعه و شرح صدر یک حقیقت روحی است و هیچ چیز مانند روح انسان قابل شرح نیست. قلب آدمی بیشترین قابلیّت شرح و سعه را دارد. انسانی که سعه صدر دارد، از ظرفیت روحی وسیع، تحمل و حوصله فراوان بهره مند است. شرح و سعه صدر از الطاف الهی است که چون شامل حال کسی شود، بردبار، مقاوم، پرحوصله و توانا می گردد و توان تحمل سختی ها و مشکلات را به دست می آورد. در مقابل، کسانی که دچار ضیق صدرند، کم ظرفیت و کم حوصله اند و اغلب هنگام تصمیم گیری ها دچار انفعال و ناتوانی و درماندگی می شوند. امیرمؤمنان علی(ع) در این باره می فرماید: «کسی که دچار ضیق صدر باشد، بر ادای حقّ تاب نیاورد».33

شرح صدر، ابزار مدیریت

بدون تردید، انجام دادن هر کاری نیاز به ابزار مخصوصی دارد که توجه به آن ابزار، در پیشبرد کارها ضروری است. مدیریت و رهبری انسان ها نیز چه در یک سازمان کوچک اجتماعی و چه در سطح جامعه، نیاز به ابزارها و روش های ویژه ای دارد که بی توجهی به آن ابزارها یا در اختیار نداشتن هر یک از آنها، مانع تحقق اهداف می شود. یکی از بهترین ابزارهای مدیریت، داشتن سعه صدر است.
مدیری می تواند به خوبی رهبری گروه یا سازمانی را برعهده گیرد که سعه صدر داشته باشد. امیرمؤمنان علی(ع) چه زیبا در این باره می فرماید: «وسیله و ابزار ریاست و مدیریت، سعه صدر است».34
کسی که این ویژگی را نداشته باشد، اگر در مسند مدیریت قرار گیرد، طولی نمی کشد که کار برخود وی و همکارانش سخت می شود و دست یابی شایسته به هدف ها ناممکن می گردد. انسان کم ظرفیّت و عجول، دچار تنگ نظری و نابردباری می شود که این دو صفت به ویژه برای مدیر بسیار زیان بار است. مدیر یک اداره، خواه این اداره خانه باشد یا مدرسه یا یک وزارت خانه یا کل جامعه، باید از تحمل و حلم فراوان و گشادگی سینه و حوصله و ظرفیت بالا برخوردار باشد؛ زیرا برآوردن نیاز افراد و هماهنگ سازی آنها به منظور تحقق بخشیدن به اهداف، احتیاج به شرح صدر دارد

صفحات: 1· 2

تأسی به پيامبر اعظم(صلی الله علیه و آله و سلم) از منظرمقام معظم رهبری

لزوم اقتدای‌مسلمانان‌به پیامبراعظم(صلی الله علیه و آله و سلم)

پیامبر اعظم(صلی الله علیه و آله و سلم)جدای از خصوصیات معنوی و نورانیت و اتصال به غی ب و مراتب و درجاتی که حتی امثال بنده هم از فهمیدن آن ها قاصر هستیم، از لحاظ شخصیت انسانی و بشری ، یک انسان فوق العاده، طراز اول و بی نظیر است.
یک شخصیت عظیم، با ظرفی ت بی نهایت و با خلق و رفتار و کردار بی نظیر، در صدر سلسله انبیا و اولیا قرار گرفته است و ما مسلمانان موظف شده ایم که به آن بزرگوار اقتدا کنیم چرا که فرمود «لکم فی رسول الله اسوة حسنة».[1] ما باید به پیامبر، اقتدا و تأسي کنیم نه فقط در خواندن چند رکعت نماز بلکه در رفتار، گفتار، معاشرت و معامله‌مان هم باید به او اقتدا کنیم، پس باید او را بشناسیم.

لزوم تبیین ابعاد شخصیت والای پیامبر اعظم(صلی الله علیه و آله و سلم) از سوی گویندگان و نویسندگان

ذکر نام مقدس پیامبر اعظم(صلی الله علیه و آله و سلم)و شرح گوشه هائی از زندگی آن بزرگوار انصافاً کم است و چهرة نورانی آن درة التاج آفری نش و آن گوهر یگانة عالم وجود برای بسیاری از افراد آنچنان که شایسته است، روشن نیست. نه تاریخ زندگی ، نه اخلاق و رفتار فردی و سیاسی آن بزرگوار. تمام خصوصیات مثبت یک انسان والا در او جمع بود و واقعاً ساعت‌ها وقت لازم است که انسان دربارة خصوصی ات اخلاقی پیامبر حرف بزند. من فقط برای عرض ارادت و برای اینکه به گویندگان و نویسندگان، عملاً عرض کرده باشم که نسبت به شخصیت پیامبر، قدری کار شود و ابعاد آن تبیین گردد - چون دریای عمیقی است - این چند دقی قه را صرف می ‌کنم.

صفحات: 1· 2

چشم اهل دل ازگریه خونباراست
حضرت مهدی امشب عزاداراست
خاک غم امروز برفرق عالم شد
سینه شیعه دریای ماتم شد

 پیامبر رحمت

در قرآن کریم وقتی به هدف رسالت و حکمت انتخاب رسول اکرم(ص) به عنوان پیامبر اشاره می گردد از تعبیرات گوناگونی استفاده می‏شود از جمله در آیه 107 سوره انبیاء خداوند تبارک و تعالی می فرماید « وَما أَرْسَلْناکَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعالَمِینَ» ما تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم. بر این اساس وقتی سیره پیامبر اکرم(ص) را مورد بررسی قرار می دهیم برجسته ترین ویژگی آنحضرت را در اموری چون « محبت و مهرورزی به مردم، سعه صدر در برخورد با مخالفان، رفق و مدارا در برخورد با تمام افراد و…» می یابیم.
آنچه جای تعجب است اینکه گاهی افرادی پیدا می شوند این شخصیت بزرگ را که قرآن در توصیف او از تعبیر « رحمتی برای جهانیان» استفاده می کند به عنوان فردی خشن و خشونت پیشه معرفی می کنند.
کار ناشی از دو امر می تواند باشد :
الف: شخصیت و سیره رسول خدا(ص) را نمی شناسند، تحت تأثیر تحریفات دشمنانی که آن حضرت را ناشناخته یا از روی عناد محکوم به خشونت کرده اند به صورت کورکورانه خشن توصیف می کنند.
ب: یا اینکه خود آنها به خوبی با ویژگی های برجسته اخلاقی و اوصاف متعالی آن حضرت (ص) آشنایند ولی با هدف مخدوش کردن چهره آنحضرت در بین علاقمندانش به چنین عمل زشت و ناپسندی دست می زنند. در هر حال ضرورت دارد هر کس به اندازه توان خویش در شناخت اوصاف برجسته آن حضرت تلاش نموده ضمن پیدا کردن تصویری شایسته و صحیح از آنحضرت زمینه هر گونه شیطنت و ایجاد تحریف دشمنان را درباره ابعاد گوناگون شخصیت رسول خدا(ص) از بین ببرد. در اینجا با هدف آشنایی اجمالی با ویژگی رحمتا للعالمین بودن پیامبر گرامی اسلام (ص) مباحثی در سه محور به شرح زیر تقدیم می گردد

صفحات: 1· 2

ختم رُسُل به سوی جنان می‌کند سفر
جان جهانیان ز جهان می‌کند سفر
ریزید خون ز دیده که در آخر صفر
کز پیکر وجود، روان می‌کند سفر

بهار مؤمن

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند :
زمستان بهار مؤمن است از شبهای طولانی‏ اش، برای شب زنده داری و از روزهای کوتاهش برای روزه‏ داری بهره می‏ گیرد…

أَلشِّتـاءُ رَبیـعُ الْمُـؤمِنِ یَطُولُ فیهِ لَیْلُهُ فَیَسْتَعینُ بِهِ عَلی قِیامِهِ وَ یَقْصُرُ فیهِ نَهارُهُ فَیَسْتَعینُ بِهِ عَلی صِیامِهِ…

صفحات: 1· 2

رسول خدا - صلي الله عليه و آله و سلم - چه دعايي در حق زنان با حجاب كرده است؟

عنه عليه‏ السلام :

كنتُ قاعدا في البَقيعِ مَع رسولِ اللّه صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم في يَومِ دَجْنٍ ومَطَرٍ ، إذ مَرَّتِ امْرَأةٌ على حِمارٍ ، فَهَوتْ يدُ الحِمارِ في وَهْدَةٍ فسَقَطَتِ المَرأةُ ، فأعْرَضَ النّبيُّ صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم بوجهِهِ ، قالوا : يا رسولَ اللّه ، إنّها مُتَسَرْوِلَةٌ . قالَ : اللّهُمَّ اغْفِرْ للمُتَسرْوِلاتِ ثلاثا يا أَيُّها النّاسُ ، اتَّخِذوا السَّراويلاتِ فإنَّها مِن أسْتَرِ ثِيابِكُم ، وحَصِّنوا بِها نِساءَكُم إذا خَرَجْنَ .

امام على عليه ‏السلام :

من و پيامبر در يك روز ابرى و بارانى در بقيع نشسته بوديم كه زنى سوار بر الاغ از آن جا گذشت و دست الاغش در گودالى فرو رفت و زن به زمين افتاد . پيامبر صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم رويش را برگرداند . حاضران عرض كردند : اى رسول خدا ! آن زن شلوار به پا دارد . پيامبر سه بار فرمود : خدايا ! زنان شلوار پوش را بيامرز . اى مردم ! شلوار بپوشيد كه شلوار پوشاترين جامه‏ هاى شماست و زنان خود را در موقعى كه بيرون مى‏آيند با شلوار حفظ كنيد .

تنبيه الخواطر : 2 / 78 منتخب ميزان الحكمة : 130